Δεν έχουν προκαλέσει κανένα επιστημονικό ενδιαφέρον για έρευνα, μολονότι τα ελληνικά πανεπιστήμια κατέχουν τη δεύτερη θέση διεθνώς σε απασχόληση σε … ερευνητικές δραστηριότητες, το ποσοστό των ερευνητών σε θέματα τεχνολογίας είναι υψηλότερο από το αντίστοιχο στην ΕΕ και οι επιχορηγήσεις από τους φορολογουμένους των ειδικών λογαριασμών κονδυλίων έρευνας αυξάνονται και πληθύνονται. Κα τι κάνουν, λοιπόν;
Του Γιώργου Π. Μπαμπάνη
Σε μια πρόσφατη ενδιαφέρουσα μελέτη του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) διάβασα και κράτησα προς ενημέρωση των φίλων αναγνωστών μου μερικές εκπληκτικές διαπιστώσεις για την απασχόληση και τις δαπάνες γηια την έρευνα και την ανάπτυξη στα ελληνικά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα (ΑΕΙ). Συγκεκριμένα:
Πρώτον, σε διεθνή σύγκριση, η Ελλάδα έχει από τα υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης σε ερευνητικές δραστηριότητες των ΑΕΙ παγκοσμίως. Συγκεκριμένα, κατέχει τη δεύτερη θέση μετά τη Δανία, όπου το 0,83% των ισοδύναμων πλήρους απασχόλησης της χώρας απασχολούνται σε ΑΕΙ σε ερευνητικές δραστηριότητες. Αυτό σημαίνει ότι η τιμή του συγκεκριμένου δείκτη είναι σχεδόν διπλάσιο στην Ελλάδα, σε σχέση με τον μέσο όρο της ΕΕ!!!
Δεύτερον, το ερευνητικό προσωπικό στα ΑΕΙ, ως ποσοστό της συνολικής απασχόλησης, είναι ιδιαίτερα υψηλό (0,80% των απασχολούμενων) σε σύγκριση με άλλα κράτη μέλη της ΕΕ (0,42%). Μάλιστα, ρυθμός ανόδου της απασχόλησης ερευνητικού προσωπικού στην Ελλάδα δεν ανακόπηκε μετά την έναρξη της κρίσης, τόσο στο σύνολο των τομέων όσο και στα ΑΕΙ. Αυξάνεται διαχρονικά και το ποσοστό των ερευνητών έναντι του βοηθητικού προσωπικού και υπερέχει του μέσου όρου της ΕΕ (80,3% έναντι 78% το 2015).
Τρίτον, όσον αφορά τα γνωστικά πεδία, το πεδίο της τεχνολογίας καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μερίδιο στις δαπάνες για Ε&Α στα ελληνικά ΑΕΙ. Μάλιστα, σε σύγκριση με άλλες χώρες με διαθέσιμα στοιχεία, η Ελλάδα καταγράφει σχετικά υψηλό ποσοστό ερευνητών σε θέματα τεχνολογίας και σχετικά χαμηλό ποσοστό στις φυσικές επιστήμες.
Τέταρτον, από την εξέταση των Ειδικών Λογαριασμών Κονδυλίων Έρευνας των ΑΕΙ από τη ίδια μελέτη προκύπτει ότι τα τα έσοδα αυξάνονται, αλλά παράλληλα και τα έξοδα ταχύτερα, με αποτέλεσμα το ισοζύγιο εσόδων-εξόδων από θετικό να έχει γίνει αρνητικό, δηλαδή τα συνολικά έξοδα των ΕΛΚΕ να ξεπερνούν τα συνολικά έσοδά τους. Σημειώνεται ότι πρόκειται για έσοδα από επιχορηγήσεις, τα οποία σωρευτικά σχεδόν διπλασιάστηκαν (95%) σε σχέση με το 2011, με τα έσοδα μάλιστα από επιχορηγήσεις που προέρχονται από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων να καταγράφουν τη μεγαλύτερη αύξηση σωρευτικά (190%) σε σχέση με το 2011. Από την πλευρά των εξόδων των ΕΛΚΕ, στο κοινό υποσύνολο των 21 πανεπιστημίων και ΤΕΙ, προκύπτει ότι οι αμοιβές προσωπικού έχουν αυξηθεί κατά 54% από το 2011 έως το 2015, ενώ και οι δαπάνες για επενδύσεις φαίνεται πως έχουν υπερδιπλασιαστεί το 2015 σε σχέση με το 2011.
Θα διερωτηθείτε γιατί άρχισα το σημερινό σημείωμα με την αναφορά όλων αυτών των στοιχείων για την έρευνα και ανάπτυξη στα ελληνικά πανεπιστήμια. Παρέθεσα όλα αυτά τα στοιχεία για να δικαιολογήσω το δικό μου ερώτημα, το οποίο προφανώς τι κάνουν όλοι αυτοί στα ελληνικά πανεπιστήμια, στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, για παράδειγμα, και ιδιαίτερα στο γνωστικό πεδίο της αρχαίας τεχνολογίας, τις αρχαίες κατασκευές; Και για να γίνω πιο συγκεκριμένος υπενθυμίζω τη συνεχή αρθρογραφία για τις αρχαίες υδατοδεξαμενές που υπάρχουν στο κέντρο της ακρόπολης της αρχαίας πόλης της Παλαιομάνινας, οι οποίες, μολονότι εκπλήσσουν για την άγνωστη τεχνική κατασκευής και μόνωσης, δεν προκάλεσαν κανένα επιστημονικό ενδιαφέρον για έρευνα από κανένα ΑΕΙ και, φυσικά, Ειδικό Κονδύλι Έρευνας, που επιχορηγείται από τους Έλληνες φορολογούμενους!
Δυστυχώς. “Πολλὰ τὰ δεινὰ κοὐδὲν ἀνθρώπου δεινότερον πέλει”. Από τότε που ο άνθρωπος διέκρινε τον εαυτό του από όλα τ’ άλλα όντα του κόσμου και κατανόησε τις δυνατότητες που του έδινε η φύση του, άρχισε ουσιαστικά και η ιστορία. Τα πρώτα του δειλά βήματα στην ιστορία της εξέλιξης και του πολιτισμού! Εκεί άνοιξε τους οφθαλμούς του για πρώτη φορά στον κόσμο, έφτιαξε τα πρώτα του εργαλεία, επινόησε το άροτρο, τον τροχό, την πρώτη του γραφή κι ανακάλυψε τη φωτιά.
Ωστόσο, του δόθηκε και η δυνατότητα να επεξεργαστεί με τον καλύτερο δυνατό την… Πέτρα! Δημιούργησε απέραντες μεγάλου μήκους επιβλητικά οχυρά και ιερά καθώς και θέατρα! Καθώς επίσης και για βασικές του ανάγκες κατάφερε από αρχαιοτάτων χρόνων να κατασκευάσει κατασκευές για να επαληθεύσουν το ρητό του Άλμπερτ Αϊνστάιν: «Στις μέρες μας οι παλιές συσκευές ξαναανακαλύπτονται και τα αρχαία πειράματα γίνονται για άλλη μια φορά».
Όχι, δεν είμαστε “προγονόπληκτοι” ή επιδιώκουμε να δώσουμε προγονολατρευτικό χαρακτήρα στις επισημάνσεις μας. Το ταξίδι στην αρχαία ελληνική τεχνολογία, το ταξίδι στην ιστορία του ελλαδικού χώρου είναι εντυπωσιακό. H τεχνολογία και η επιστήμη, η αρχιτεκτονική και οι τέχνες όποτε συνδέονταν παρήγαγαν εκπληκτικά αποτελέσματα. Εντυπωσιάζει η ευρύτητα και το πλήθος των αρχαιοελληνικών τεχνολογικών επιτευγμάτων. Όλα είναι πλέον δυνατά για τον αρχαίο Έλληνα: μπορεί να χωροθετήσει, να κατασκευάσει επιβλητικά ανάκτορα, αποχετευτικά δίκτυα, υδραγωγεία, να διανοίξει σήραγγες και διώρυγες, να αλλάξει τη ροή των ποταμών, να αποξηράνει λίμνες, να κατασκευάσει φράγματα, οχυρωματικά έργα κ.ά. Η ανθεκτικότητα των δημόσιων οικοδομών της αρχαίας Ελλάδας, όπως για παράδειγμα οι ναοί, είναι εντυπωσιακή αν αναλογισθεί κανείς ότι έχουν αντέξει για χιλιετίες. Λιγότερο γνωστά είναι τα οικοδομικά και τεχνικά έργα της καθημερινής ζωής.
Έτσι και οι Έλληνες έγιναν ένα με την φύση! Ήρθαν σε επαφή με την λογική ! Κατάλαβε με την υπεροχή του μυαλό τους, την πολυτροπία που τους διακατείχε την ιδιότητα και την ικανότητα του να σκέφτεται και να δημιουργεί. Η σκέψη τους ήταν το ακόνι του μυαλού, που τό ’κανε κοφτερό, η δύναμη που τους ξεχώριζε από τους υπόλοιπους!
Ο δημοσιογράφος και συγγραφέας πολλών (άνω των είκοσι) οικονομικών, λαογραφικών, ιστορικών και λογοτεχνικών βιβλίων Δημήτρης Στεργίου με τις γνωστές παρεμβάσεις από το 1997 ως πρόεδρος της Εταιρείας Φίλων των Μνημείων της Παλαιομάνινας, το 1999 ενημέρωσε τον τότε προιστάμενο της ΣΤ Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάζαρο Κολώνα για μια παράξενη κατασκευή που υπάρχει πάνω και σχεδόν στο κέντρο της ακρόπολης της Παλαιομάνινας. Ο κ. Κολώνας ανταποκρίθηκε πρόθυμα και έστειλε αρχαιολόγο στην ακρόπολη, όπου έκανε δοκιμαστική τομή με δαπάνη της Εταιρείας Φίλων των Μνημείων της Παλαιομάνινας. Από την τομή αυτή αποκαλύφτηκε ένα συγκρότημα δίδυμων «υδατοδεξαμενών» με μόνωση. Αλλά, δυστυχώς, ο αρχαιολόγος ήλθε, είδε και απήλθε χωρίς καμια συνέχεια καθώς οι “υδατοδεξαμενές αυτές χαρακτηρίστηκαν ως βυζαντινές και, συνεπώς, ήταν της … δικαιοδοσίας της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, η οποία ουδέποτε ενδιαφέρθηκε για έρευνα και μελέτη της καταπληκτικής μόνωσής της.
Πρόκειται για «τεχνική» μόνωσης που εξασφαλίζει την ανθεκτικότητα με ανάμειξη διάφορων υλικών (αυγά, άμμος και άλλα!) και που έχει γίνει πάνω σε υπόγεια και επιμελημένα τείχη από επεξεργασμένες μεγάλες πέτρες που αποτελούσαν και τα «τοιχώματα» των «υδατοδεξαμενών». Δυστυχώς, η εκπληκτική αυτή αποκάλυψη δεν προκάλεσε το ενδιαφέρον της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων της περιοχής, αλλά ούτε και του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου για περαιτέρω έρευνα, διάσωση και ανάδειξη της υδατοδεξαμενής, όπως κι εκείνης της μεγάλης στέρνας που βρίσκεται στο ίδιο σημείο και είναι λαξευμένη σε τεράστιο βράχο, όπως προαναφέρθηκε!
Μεγάλη στέρνα νερού λαξευμένη σε τεράστιο βράχο ξανά μέσα σε ζούγκλα!!!
Κι όμως η απέραντη αρχαία πόλη της Παλαιομάνινας που περιμένει εναγωνίως επιτέλους να εκδηλωθεί επιστημονικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον για την ανάδειξη και αξιοποίηση της εκτός από την επιβλητική “Αυλόπορτα”, τους πύργους και τις πύλες παρατηρούνται και ιδιαίτερες κατασκευές! Λίγο πιο κάτω από την ακρόπολη και στον χώρο, όπου διενήργησε ανασκαφές ο αρχαιολόγος και ομότιμος καθηγητής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών από το 2006 έως το 2010 Βασίλης Λαμπρινουδάκης και αποκαλύφθηκε συγκρότημα δημόσιων κτιρίων με αγωγούς αποχέτευσης και ύδρευσης και άλλα, βρίσκεται μια τεράστια δεξαμενή λαξευμένη σε βράχο, την οποία οι ντόπιοι τη λένε “Στέρνα”, από τη βυζαντινή “Κινστέρνα” και η οποία εντυπωσιάζει για την τεχνική κατασκευής της και το βάθος της. Μέχρι το καλοκαίρι του 1999 η εκπληκτική αυτή “Στέρνα” ήταν σκεπασμένη από δέντρα, θάμνους και χορτάρια και μπαζωμένη με πέτρες, χώμα και άλλα απορρίμματα. Με δαπάνη της Εταιρείας Φίλων των Μνημείων της Παλαιομάνινας αποκαλύφθηκε και αναδείχθηκε το εντυπωσιακό αυτό αρχαίο μνημείο. Πρόκειται για ένα σημαντικό έργο «υποδομής» της αρχαιότητας, το οποίο συνδυάζεται με τις δίδυμες «υδατοδεξαμενές», πάνω στην ακρόπολη. Σήμερα, η “Στέρνα” αυτή είναι σκεπασμένη από δέντρα, θάμνους και χώματα, όπως και πριν από 1999!!!
Οι εντυπωσιακές επιδόσεις των αρχαίων Ελλήνων
Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν επιτύχει τη συστηματική ύδρευση και αποχέτευση των πόλεων και είχαν αναπτύξει την οδοποιία και τη γεφυροποιία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα δικτύου ύδρευσης και αποχέτευσης για ολόκληρη πόλη αποτελούν η Κνωσός και η Θήρα. Οι ανασκαφές του Arthur Evans στις αρχές του προηγούμενου αιώνα έφεραν στο φως ένα εντυπωσιακό σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης στην Κνωσό με την ύπαρξη σιφωνίου για την αποφυγή των δυσάρεστων οσμών. Η ύπαρξη ενδοδαπέδιας θέρμανσης σε κάποια δωμάτια του παλατιού αποτελεί περίτρανο δείγμα της εξελικτικής ανωτερότητας του μινωικού πολιτισμού.
Το ξανασυναντάμε και στη Θήρα με οργανωμένο αποχετευτικό δίκτυο, μεταξύ άλλων, στα πολυώροφα σπίτια και στις υδραυλικές εγκαταστάσεις της Σαντορίνης. Ο μυκηναϊκός πολιτισμός έχει να επιδείξει ένα από τα πρώτα δίκτυα ύδρευσης, αλλά και ένα από τα πρώτα οδικά δίκτυα στην Ευρώπη. Το οδικό δίκτυο αποτελούνταν από δρόμους πλάτους μέχρι 5 μέτρων και όπου υπήρχε ανάγκη κατασκευαζόταν γέφυρα. Σε πολλά σημεία σώζεται ακόμη και στις μέρες μας το αρχαίο οδικό δίκτυο (π.χ. στην Αργολίδα).
Κι όμως δεν βλέπουμε τίποτα από την Εφορεία Αρχαιοτήτων να την συγκινεί. Και όχι μόνο από την τωρινή αλλά και κατά καιρούς. Σαν να θέλει να μείνει ως έχει η ιστορία του τόπου μας, σα να γίνεται κι εκείνη συνένοχη με την όλη κατάσταση που επικρατεί στους αρχαιολογικούς χώρους δίχως να αναζητεί τρόπους ανάδειξης! Διότι τίποτα δεν έρχεται από μόνο του αν δεν αναζητήσεις όπως συμβαίνει σε άλλες περιοχές ανα την επικράτεια όπου οι Περιφέρειες, οι αντίστοιχες Εφορείες αρχαιοτήτων και οι Δήμοι, οι οποίοι, παρά την κρίση και τις οικονομικά προβλήματά τους, χρηματοδοτούν έρευνες και αναδεικνύουν την ιστορία!
Και θέτουμε ξανά και σίγοτα επί ματαίω το ερώτημα: Γιατί η αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων και η πανεπιστημιακή κοινότητα δεν δείχνουν το ανάλογο ενδιαφέρον, όπως όφειλαν, σε συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση και τα ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια;