(Απόσπασμα από το βιβλίο «Μεσολόγγι» Αθήναι 1925 του Κ.Α. Στασινόπουλου)
Του Ιωάννη Κατσαβού
Αξιωματικού Π.Ν., Ερευνητή – Συγγραφέα της Νεώτερης Ελληνικής Ιστορίας
Τήν 20 Μαρτίου ἐξεκίνησεν ὁ Ἑλληνικός στόλος διά τό Μεσολόγγι. Ἀλλ’οὐδέποτε, λέγει ὁ Τρικούπης, Ἑλλην. Μοίρα ἐξέπλευσε τόσον ἀπαράσκευος˙ πολλά πλοῖα δέν εἶχαν περισσοτέρους τῶν 20 ναυτῶν. Μέ τήν μοῖραν αὐτήν ἐπέστρεψε καί ἡ ἐκ Στρατηγῶν Ἐπιτροπή, ἡ ὁποία εἶχε μεταβῆ εἰς τήν Διοίκησιν τήν 17 Ἰανουαρίου. Μέ αὐτήν δέ ἦλθε καί ὁ Θοδωράκης Γρίβας μέ 200 στρατιώτας πρός βοήθειαν τῆς φρουρᾶς τοῦ Μεσολογγίου. Μαζί της ἦλθεν ἐπίσης καί ὁ ἀντιστράτηγος Χρ. Βάρφης. Τήν νύκτα τῆς 30 Μαρτίου ἐπλησίασεν εἰς τήν Ὀξειάν, τήν δέ πρωΐαν τῆς ἐπιούσης ἐξημερώθησαν εἰς Πεταλᾶν. Ὁ ἐχθρικός στόλος εὑρίσκετο εἰς τά πανιά μεταξύ Μεσολογγίου καί Πάπα, ἐτήρει δέ πολύ στενόν τόν ἀποκλεισμόν τοῦ Μεσολογγίου. Πολλά μονόξυλα, φορτωμένα ἀλεῦρι, πού ἐστάλη ἀπό τήν Ζάκυνθον, περιεφέροντο εἰς τίς Σκρόφαις καί δέν εὕρισκαν, οὔτε εὗρον εὐκαιρίαν διά νά περάσουν. Ἐπίσης δέ καί οἱ βάρκες τοῦ στόλου γεμάτες παξιμάδι, δεν ἠδύναντο νά πλησιάσουν. Ὅλοι οἱ εἶσπλοι τῆς λιμνοθαλάσσης ἐπετηρούντο ὑπό τοῦ παραπλέοντος Τουρκικοῦ στόλου, καί ὁλόκληρος ἡ λιμνοθάλασσα ἐπεβλέπετο ὑπό τοῦ περιπολοῦντος τουρκικοῦ στολίσκου.
Ὁ Ἑλληνικός στόλος κύριον μέλημά του εἶχε νά ἐπισιτίσῃ το Μεσολόγγι καί ἀπέφευγε νά ἔλθῃ εἰς ἐπαφήν μέ τόν Τουρκικόν. Ἐν τούτοις δέν ἠδυνήθη νά ἀποφύγῃ τήν σύγκρουσιν. Τήν πρωΐαν τῆς 3 Ἀπριλίου μέγα μέρος τῶν πλοίων του ὑπό τόν Μιαούλην ἐπλησίασε τον ἐχθρόν καί ἤρχισε νά τόν κανονοβολῇ. Μετά ἡμισείας ὥρας πῦρ διερράγη ἕνα κανόνι ἐπί πλοίου Ἑλληνικοῦ καί ἐφονεύθησαν 5 ναῦται. Ἐπόδισαν διά νά διευθετήσουν τούς νεκρούς καί ἐπέστρεψαν πάλιν πρός ἐξακολούθησιν τῆς μάχης. Ἐπολέμουν, ὠθούμενοι καί αἱ δύο ἁρμάταις ἀπό «γαληνόν ἀεράκι», καθώς λέγει ὁ Σαχτούρης, μέχρι Κεφαλληνίας καί ἐπέστρεψαν πάλιν κατά τόν ἴδιον τρόπον ἕως τίς Σκρόφαις. Τά πυρπολικά ἐπανειλημμένως ἐπετέθησαν, ἀλλ’ἀπεκρούσθησαν, καί πρός τό ἑσπέρας διελύθησαν οἱ δύο στόλοι, ἄνευ ζημιῶν εἰς τά πλοῖα, ἀλλά τοιούτων εἰς ἀνθρώπους, καθότι ἐκτός τῶν ὡς ἄνωθι πέντε, εἶχαν καί πολλούς ἄλλους νεκρούς. Τάς ἄλλας ἡμέρας, εἰς οὐδεμίαν ἦλθαν ἐπαφήν οἱ δύο στόλοι. Τά Ἑλληνικά πλοῖα περιεφέροντο ἐντός τῶν Ἐχινάδων καί τά Τουρκικά ἀπέξω. Ἦτο δέ τόσον στενός ὁ αποκλεισμός τοῦ Μεσολογγίου, ὥστε οὐδέν πρυάρι, ἠδυνήθη νά ἔλθῃ ἐκεῖθεν εἰς τόν στόλον, καί οὐδεμία συνεννόησις νά γίνῃ μετά τῶν πολιορκουμένων. Ἡ ἐκ Στρατηγῶν Ἐπιτροπή, ἡ ὁποία ἐπέστρεψεν ἐκ Ναυπλίου, δέν ἠμπόρεσε νά μεταβῇ εἰς τό Μεσολόγγι οὐδέ κατώρθωσε νά εὕρη μέσον διά νά ἐπικοινωνήσῃ μέ τούς ἐκεῖ. Ἔδιδαν 500 γρόσια διά νά μεταφέρουν μίαν ἐπιστολήν, καί κανείς δέν εὑρίσκετο.
Ὁ καρτερόψυχος Ναύαρχος Μιαούλης, δι’ἐπιστολῆς του πρός τούς προκρίτους της Ὕδρας, γράφει·
«Περί τόν Πεταλᾶν ἐκ τοῦ πλοίου Ἄρεως, 5 Ἀπριλίου 1826. Μέ βαθυτάτην λύπην βλέπομεν ὅτι τό Μεσολόγγι τέλος πάντων ἐντός ὀλίγου πίπτει ἄφευκτα εἰς τήν ἐξουσίαν τοῦ ἐχθροῦ ἐξ αἰτίας τῆς πείνας, ἐπειδή δέν εἶναι τρόπος πλέον νά ἐμβάσωμεν οὔτε πολλήν οὔτε ὀλίγην τροφήν. Ὁ ἐχθρός ἔχει περιζωσμένην ὅλην τήν λίμνην μέ πολλά καί ἐλαφρά πλοιάρια, καί τά διάφορα περάσματα φυλάττονται τήν σήμερον στενά. Ἄν εἴχαμεν περισσοτέραν ναυτικήν δύναμιν μέ πολλά πυρπολικά διά νά ἀποδιώξωμεν τόν ἐχθρικόν στόλον, ὁ ὁποῖος τώρα φαίνεται ἀδυνατώ-τερος ἀπό ἄλλην φοράν καί ἄν ἤρχοντο τά μύστικα νά τά ἐμβάσωμεν εἰς τήν λίμνην, διά νά ἐνεργήσουν ἐλευθέρως, τότε ἤλπιζα, εἰς τήν θείαν πρόνοιαν πάλιν, ὅτι καί τό Μεσολόγγι θά ἐβοηθεῖτο καί ὁ Ἰμπραΐμης θα καταστρέφετο, ἐπειδή ἡ γενναία φρουρά εἶχε τήν ἀπόφασιν νά ἐπιπέσῃ εἰς τό στρατόπεδόν του, εὐθύς ἀφ’ οὗ προμηθευθῇ τροφάς καί συμφώνως μέ τά ἔξωθεν ἐρχόμενα στρατεύματα νά τόν χαλάσουν. Πλήν τώρα τά πάντα ματαιοῦνται».
Καί πράγματι, ἡ τετάρτη ναυτική εκστρατεία ἦτο ματαία. Ὁ στόλος ἐπανῆλθεν ἄπρακτος. Καίτοι δέ εἶχε φέρει τροφάς καί πολεμοφόδια, οὐδεμίαν ᾐδυνήθη νά παράσχῃ βοήθειαν εἰς τήν ἐξαντλουμένην ἀπό τήν πεῖναν πόλιν. Ἔγειναν δύο ἀπόπειραι πρός εἰσαγωγήν τροφίμων, ἀλλά δέν ἐτελεσφόρησαν.
Διά τήν μίαν, λέγει ὁ Ἀρτ. Μίχος[1], ὅτι τήν νύκτα τῆς ἀφίξεως τοῦ στόλου ἐφορτώθησαν τρόφιμα εἰς Μεσολογγίτικες πάσσαρες καί λέμ-βους τοῦ στόλου, καί εἰσήρχοντο διά του εἴσπλου τοῦ Ἁγίου Σώστη, ἀλλ’ἠναγκάσθησαν νά ἐπιστρέψουν ἄπρακτοι, διότι ἐξέλαβαν ὅτι τούς εἶχεν ἐνοήσει ὁ ἐχθρικός στολίσκος, ὁ ὁποῖος ἐπεριπόλει ἐντός τῆς λίμνης.
Διά δέ τήν ἑτέραν, γράφει ὁ Τρικούπης[2], «ὑπῆρχε καί τις (εἴσπλους) ἀφύλακτος, στενός καί ἀφανής, δι’οὗ εἰσέπλεαν ἐνίοτε ἐκ τοῦ Πεταλᾶ μικρά πλοιάρια· δι’αὐτοῦ διαβιβάσθη τήν 1ην Ἀπριλίου ἐκ τῆς πόλεως εἰς τήν ναυαρχίδα ὁ πρώην φρούραρχος Βασιλαδίου Παπαλουκᾶς … καί ἐπρόβαλε νά στείλῃ ὅσας ἔφερε τροφάς διά τοῦ διάπλου τούτου ὑπό τήν ὁδηγίαν τοῦ Παπαλουκᾶ. Ἐφορτώθησαν εὐθύς αἱ τροφαί, καί αἱ τροφοφόροι λέμβοι ἐκίνησαν τήν ἑξῆς νύκτα· ἐκίνησαν καί τά ἐν Πεταλᾷ πλοῖα, τά μέν πρός τόν Πάπαν τά δέ πρός τό Μεσολόγγι· ἀλλά, κακῇ τύχῃ, αἱ λέμβοι συνήντησαν ἐπί τοῦ διάπλου ἐχθρικήν φυλακήν, ἐπολέμησαν, ἀπέτυχαν καί ἐπανῆλθον εἰς τά πλοῖα των, ἐπαναφέρουσαι τάς τροφάς».
Ὁ Στρατηγός Σπυρο-Μήλιος εἶχε μεταβῆ εἰς Ζάκυνθον ὅπως ἐπι-τύχῃ τήν μεσολάβησιν τῆς Ἀγγλικῆς Διοικήσεως ὑπέρ τῶν πολιορ-κουμένων. Ἐπιστρέψας ἔφερε πρός τόν Στόλον τήν σύστασιν τῶν ἐν Ζακύνθῳ Ὁμογενών, διά νά ἐξακολουθήσουν παραμένοντες, καί κατορθώσουν οὕτω νά δώσουν βοήθειαν πρός τήν ἀθάνατον φρουράν. Οἱ τοῦ στόλου ἐπρόβαλαν τήν ἔλλειψιν προμηθειῶν καί τήν ἀξίωσιν τῶν πληρωμάτων διά νά πληρωθοῦν τούς μισθούς των, καί ἐδέχθησαν νά μείνουν, ἐάν ἀπεστέλλοντο προμήθειαι ἐκ Ζακύνθου, καί κατεβάλλετο εἰς τούς ναύτας ὁ μισθός ἡμίσεως τοὐλάχιστον μηνός. Ἐπληροφορήθησαν δε ὅτι εἶχεν ἔλθει εἰς Ζάκυνθον ὁ λόρδος Γόρδων φέρων χρήματα. Αἱ συνεννοήσεις αὗται ἐγίνοντο τήν 11 Ἀπριλίου ἐνῶ τό μέγα δρᾶμα τῆς Ἐξόδου εἶχε συντελεσθῆ τήν παρελθοῦσαν νύκτα.
Ὁ στόλος ἐξηκολούθει νά περιφέρεται μεταξύ τῶν Ἐχινάδων καί μόλις τήν 12 ἐπληροφορήθη ἀπό μίαν βάρκαν καί τόν πλοίαρχον Ἀγγλικοῦ βρικίου, τήν πτῶσιν του Μεσολογγίου. Ἀνεχώρησε τήν ἐπιοῦσαν «διά πατριώτισμα».
[1] Ἀπομν. Σελ. 69.
[2] Ἱστορ. Ἑλλην. Ἐπανάστ., Τόμ. Γ’, σελ. 256.
