Σπάνια στοιχεία έρχονται στο φως της δημοσιότητας σχετικά με τις βουλευτικές εκλογές στο Ξηρόμερο και γενικά με την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα του 1865.
Αφορμή για να γραφτεί το παρακάτω άρθρο, έπειτα από έρευνα του Αλέξανδρου Σάββα, ήταν ο εκλογικός κατάλογος1 του Δήμου Αστακού το 1865 και ειδικότερα της Κοινότητας Χρυσοβίτσας και του οικισμού Στουρνάρι (Νούσα)2.
Ας γυρίσουμε λοιπόν, πολλά χρόνια πίσω το 1865 και ας δούμε ποια ήταν τότε η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα, και πως έγιναν οι βουλευτικές εκλογές το 1865 στο χωριό Χρυσοβίτσα.
Μετά την ενθρόνιση του νέου βασιλιά Γεωργίου του Α’ και την ψήφιση του Συντάγματος και του εκλογικού νόμου προκηρύχθηκαν εκλογές για τις 14 Μαΐου 1865 με το από 8 Μαρτίου Διάταγμα.
Στις αρχές της βασιλευόμενης Δημοκρατίας υπήρχαν πέντε κόμματα, η συγκρότηση των οποίων δεν διέφερε και πολύ από τα κόμματα της Συνταγματικής Μοναρχίας. Ο λαός ακολουθούσε το ένα ή το άλλο μόνο για προσωπικούς λόγους. Ενσάρκωση του κόμματος ήταν ο εκάστοτε αρχηγός του. Πεθαίνοντας ο αρχηγός εξέλειπε και το κόμμα τους. Οι πέντε αρχηγοί κομμάτων ήταν οι Δ. Βούλγαρη, Επαμ. Δεληγιώργης, Θρασυβ. Ζαϊμης, Αλεξ. Κουμουνδούρος και Μπενιζέλος Ρούφος.
Διαβάστε σχετικά: Επαμεινώνδας Δεληγεώργης: Ο νεότερος πρωθυπουργός στην Ελλάδα από το Μεσολόγγι
Τα κόμματα μ’ αυτή την μορφή υπήρξαν μέχρι το 1880 περίπου. Μετά το θάνατο των αρχηγών τους τα τρία πρώτα κόμματα αποτέλεσαν το πυρήνα του κόμματος του Χαριλάου Τρικούπη, ενώ του Δελιγάννη σχηματίστηκε από τμήματα των άλλων κομμάτων. Τα δύο αυτά κόμματα (Τρικούπη-Δελιγιάννη) υπήρξαν μέχρι τα τέλη του αιώνα περίπου, οπότε άρχισαν να εμφανίζοντα τα γνωστά οργανωμένα κόμματα αρχών.
Οι βουλευτές εκλέγονταν με άμεση καθολική και μυστική με σφαιρίδιο ψηφοφορία, ταυτόχρονα σ’ όλη την επικράτεια. Το σύστημα ήταν πλειοψηφικό και η θητεία διαρκούσε 4 χρόνια και όχι 3 που προέβλεπε ο προηγούμενος εκλογικός νόμος. Δικαίωμα εκλογής και εκλέγεσθαι είχαν όσοι συμπλήρωσαν το 21ο έτος της ηλικίας των.
Η πρώτη εκλογή της βασιλευομένης Δημοκρατίας έγινε στις 14 Μαίου 1865. Εφαρμόστηκε ο εκλογικός νόμος του 1864 (ΦΕΚ 5/ 21-11-1864). Το εκλογικό σύστημα ήταν πλειοψηφικό και η περιφέρεια στενή με σφαιρίδιο. Εκλέχτηκαν σε όλη την χώρα 178 βουλευτές.
Κυβέρνηση στην πρώτη εκλογή σχημάτισε ο Αλεξ. Κουμουνδούρος και τον διαδέχθηκαν οι Κυβερνήσεις Δεληγιώργη, Μπενιζέλου Ρούφου, Δημ. Βούλγαρη κλπ (βλ. Ντίνου Μακρυγιάννη, Η Κοινοβουλευτική Ιστορία της Επαρχίας Ναυπακτίας, σελ. 41). Ο Γερ. Ηρ. Παπατρέχας αναφέρει ότι η Χρυσοβίτσα μέχρι το 1928 ήταν εκλογικό κέντρο και σ’ αυτόν υπάγονταν και ο Μαχαιράς, η Σκουρτού, ο Πρόδρομος, το Αγράμπελο και η Γουριώτισσα (Κατσαρού). Το Στουρνάρι (η Νούσα) δεν αποτελούσε χωριστή κοινότητα, υπάγοταν στην Χρυσοβίτσα.
Την ημέρα των εκλογών ξεκινούσαν (από τη Μαχαιρά) ομαδικά οι οπαδοί του κάθε κόμματος ή ανεξάρτητου υποψηφίου. Συνήθως έψηναν και κανα δυό σφάγια στο Λόγγο, στην Τουρκοστάνη και μετά την ενωχία και τη σχετική κρασοκατάνυξη, κατευθύνονταν στην εκκλησία της Χρυσοβίτσας, όπου ήταν στημένες οι κάλπες. Ψήφιζαν με τα μολύβδινα σφαιρίδια, άσπρο-μαύρο και δεν έλειπαν οι φανατικοί που έβγαζαν το πάθος τους, δαγκώνοντας το σφαιρίδιο και μαυρίζοντας τον αντίπαλο. Οι Κατσαριώτες ήταν όλοι βενιζελικοί και του έφερνε σε φάλαγγα ο Κατσαρός με την σημαίδα, το μπαϊράκι, μπροστά.
Έδιναν έτσι πανηγυρικό χαρακτήρα, στεκόταν και δίπλα στην κάλπη και οδηγούσε αυτούς που δεν ήξεραν προστάζοντας: άλμπε (άσπρο), λάε (μαύρο) (βλ. Γερ. Ηρ. Παπατρέχα, Το χρονικά του Μαχαιρά Ξηρομέρου, σ. 34).
Στον εκλογικό κατάλογο του Δήμου Αστακού της 29/2/1865, που υπογράφει ο Δήμαρχος Αστακού Γ. Μάντζαρης, περιλαμβάνονται κ οι φηφοφόροι της Κοινότητας Χρυσοβίτσας και του οικισμού Στουρνάρι (Νούσα). Στον εκλογικό κατάλογο, εκτός από το ονοματεπώνυμο κάθε ψηφοφόρου, σημειώνεται το πατρώνυμο του, η ηλικία και το επάγγελμά του. Όλοι οι κάτοικοι από το Στουρνάρι αναφέρονται ως ποιμένες (κτηνοτρόφοι) και που τη Χρυσοβίτσα όλοι ως γεωργοί με εξαίρεση τον Μάνθο Τζόμπο του Σπύρου, που αναφέρεται ως Κτηματίας και του Ιωάννη Αντίπα, που αναφέρεται ως χοιροτρόφος.
Οι κάτοικοι-ψηφοφόροι ήταν σύμφωνα με τον εκλογικό κατάλογο οι εξής: Αθανάσιος Χαντζής του Αποστόλη (60 ετών), Αναγνώστης Κατζιγιάννης του Αντωνίου (30), Αναγνώστης Χαντζής του Στράτου (25), Αναστάσιος Μελεούνης του Μήτσου (24), Απόστολος Χαντζής του Αθανάσιος (29), Βασίλειος Ταμπουρατζής του Ιωάννη (22), Γεώργιος Τζόμπος του Πάνου (80), Γρηγόριος Γκόλιας του Δημητρίου (42), Γρηγόριος Πήτας του Ιωάννη (32), Δημήτριος Μαλαντζής του Παναγή (39), Δημήτριος Τζόμπος του Γεωργίου (37), Ευστάθιος Κομπορόζος του Ιωάννη (75), Ευστάθιος Ταπραντζής του Γεωργίου (32), Θεόδωρος Γκόλιας του Δημητρίου (35), Θεόδωρος Ταμπουρατζής του Σπύρου (33), Ιωάννης Σόλος του Αθανασίου (40), Ιωάννης Παύλος του Χρήστου (43), Ιωάννης Αντίπας του Διονυσίου (35), Ιωάννης Κοντής του Ευσταθίου (29), Κώστας Μπουκουβάλας (45), Κώστας Χρόνης του Χρόνη (43), Ιωάννης Κατζιγιάννης του Σπύρου (21), Κώστας Πήτας του Ιωάννη (26), Μάνθος Τζόμπος του Σπύρου (48), Νικόλαος Φατζιλέτος του Παναγή (27), Νικόλαος Κώστας του Κητζοκώστα (28), Νικόλαος Τζόμπος του Γεωργίου (38), Νικόλαος Στελιάτος (34), Νικόλαος Πήτας του Κώστα (28), Στέργιος Ρενιάσας του Δημήτρίου (23), Σταμούλης Σάββας του Βασιλείου(32), Στράτος Χαντζής του Χαντζή (48), Σωτήρης Μπαρόλας του Γεωργίου (28), Σωτήρης Τσόμπος του Γεωργίου (28), Πάνος Ζορμπάς του Δημητρίου (27), Χρήστος Ζορμπάς του Κώστα (47).
Οι κάτοικοι-ψηφοφόροι του οικισμού Στουρνάρι ήταν οι εξής:
Αθανάσιος Νούσας του Δημητρίου (35), Αθανάσιος Φώτος του Φώτου (35), Αθανάσιος Ράπτης του Ιωάννη (28), Αποστόλης Κουτζέλη του Στεργίου (32), Αθανάσιος Αργύρης του Δημητρίου (28), Αποστόλης Γκιόκας του Γεωργπίου (45), Βασίλειος Αναστασίου του Βασιλείου (35), Βασίλειος Τζώρταζης του Γεωργίου (49), Γεώργιος Νούσας του Δημητρίου (30), Γεώργιος Μίμος του Σπύρου (40), Δημήτριος Νούσας του Νούσα (62), Δημήτριος Αργύρης του Δημητρίου (28), Ευάγγελος Πόπης του Δημητρίου (40), Θωμάς Νούσας του Στέφου (25), Λάμπρος Παππάς του Στέλιου (40), Νικόλαος Νούσας του Δημητρίου (35), Νικόλαος Ζάκας (35), Μίχας Κουζέλης (36), Πάνος Κάμπος του Αθανασίου (38), Στέργιος Γεωργίου του Γεωργίου (55), Σπύρος Γεωργίου του Στέργιου (35), Στέφος Νούσας του Νούσα (52), Φώτος Γκιώκας του Γεωργίου (45), Χρήστος Νούσας του Στέφου (37), Χρήστος Κουζέλης (34), Χρήστος Γκιώνας του Γεωργίου (40), Χρήστος Κώττας του Κώστα (45).
Στον εκλογικό κατάλογο δε, αναφέρονται ονόματα γυναικών -ψηφοφόρων γιατί όπως είναι γνωστό, οι γυναίκες απέκτηαν δικαίωμα ψήφου πολύ αργά μετά το 1944.
1. Οι εκλογικοί κατάλογοι του Δήμου Αστακηνών του έτους 1865 σώζονται και φυλάσσονται στη συλλογή των Γενικών Αρχείων του Κράτους (συλλογή ΒΛΑΧΟΓΙΑΝΝΗ «ΕΚΛΟΓΙΚΑ»).
2. Το Χωριό Νούσια ή Στουρνάρι αποτελούσε το 7ο χωριό των Ριμένων της Ακαρνανίας και ενώ κάποτε έσφυζε από ζωή (εγγεγραμμένοι: 27 άτομα) το 1865, σήμερα δεν υπάρχει αφού οι κάτοικοι το εγκατέλειψαν. Βρίσκονταν δίπλα στη Χρυσοβίτσα και απέναντι από το Αγράμπελο και οι κάτοικοι ενσωματώθηκαν στα διπλανά χωριά.
Έρευνα: Αλέξανδρος Σάββας