Ένα ιδιαίτερο μήνυμα για την καθιέρωση της 21ης Σεπτεμβρίου ως ημέρα παγκόσμιας Ειρήνης, κατά την οποία κάθε εχθροπραξία στον κόσμο θα σταματάει, έστω και για 24 ώρες μόνο.
Γράφει η Ειρήνη Σωτηρίου*
Η ύπαρξη της φυλακισμένης «Ειρήνης» του Αριστοφάνη στην σπηλιά ενός βουνού από τον πόλεμο, με ένα μεγάλο βράχο να φράζει τον δρόμο της προς τους ανθρώπους, είναι γεγονός.
Ο πόλεμος αποτελεί τον κύριο και αφέντη της Γης και η Ελλάδα ρημάζεται από τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, που είναι σε πλήρη εξέλιξη. Στο σκηνικό ολέθρου και συμφοράς, ένας αμπελουργός από τα περίχωρα της Αθήνας, ο Τρυγαίος βλέποντας τις καλλιέργειες του να καταστρέφονται, αναλαμβάνει δράση για την απελευθέρωση της Ειρήνης.
Σε πρώτη φάση, πετώντας πάνω σε ένα τεράστιο σκαθάρι ανηφορίζει για τον Όλυμπο και ζητάει την βοήθεια του Δία, ο οποίος, όμως, ουδόλως ενδιαφέρεται για την τύχη της Ειρήνης. Μάλιστα, ο Ερμής πληροφόρησε τον Τρυγαίο ότι ο Δίας απειλεί με θανάτωση εκείνον που θα απελευθερώσει την Ειρήνη. Ο αμπελουργός ζητάει μυστικά την βοήθεια του Ερμή, καθώς αντικρίζει τους ανθρώπους να συνθλίβονται στην δίνη του πολέμου. Ο Τρυγαίος, μαζί με πολίτες από περιοχές όλης της Ελλάδος, με την επιμονή του θα επιτύχει μετά από πολύ κόπο να χαρίσει την ελευθερία στην Ειρήνη και να λυτρώσει τις Πόλεις Κράτη από τον δυνάστη πόλεμο. Έτσι, την βγάζει από τον βράχο μαζί με την Οπώρα, που ήταν η προσωποποίηση της πλούσιας καρποφόρας γης και της συγκομιδής των αγαθών και την Θεωρία, που συμβόλιζε τις επίσημες αποστολές σε γιορτές φιλικών πόλεων.
Ωστόσο, η Ειρήνη, μετά την απελευθέρωση της, αποκαλύπτει στον Ερμή ότι είναι πικραμένη με τους ανθρώπους που την παραμελούν, καθώς την τορπιλίζουν για τα εφήμερα κέρδη τους, που απορρέουν από το εμπόριο όπλων. Ο Τρυγαίος ζητάει από την Ειρήνη μια δεύτερη ευκαιρία για τους άμυαλους ανθρώπους και εκείνη πείθεται και επιστρέφει στη Γη για να φωλιάσει ανάμεσα στον κόσμο, ενώ ο Τρυγαίος παντρεύεται την Οπώρα και η Θεωρία επιστρέφει στη Βουλή.
Εν τω μεταξύ, η Ειρήνη, σύμφωνα με την μυθολογία παρουσιάζεται σαν θεότητα, κόρη του Δία και της Θέμιδας, μια από τις Ώρες μαζί με την Ευνομία και την Δίκη. Την παρίσταναν δε να κρατά στα χέρια της τον Πλούτο και το «κέρας της Αμαλθείας».
Η λέξη ειρήνη ετυμολογικά προέρχεται από το ρήμα «είρω», που σημαίνει «ενώνω». Η ειρήνη εκφράζει τη συμφιλίωση των ανθρώπων, τη θέληση τους για επικράτηση ενός τρόπου απαλλαγμένου από τις συγκρούσεις ανάμεσα στα έθνη και τους ανταγωνισμούς στο επίπεδο της καθημερινής ζωής. Μάλιστα, η ειρήνη μετουσιώνει την «ηρεμία μέσα στην τάξη», σύμφωνα με τον Αυγουστίνο.
Ωστόσο, σύμφωνα με άλλες προσεγγίσεις, ερμηνεύεται ως ανακωχή ή το μεσοδιάστημα δύο πολέμων ή φάνηκε πως είναι η απαρχή για έναν καινούργιο πόλεμο. Πάντοτε, δηλαδή συνδεόταν το περιεχόμενο της με πολεμική σύρραξη, όχι τόσο για να φανεί η αντίθεση της μ’ αυτήν, όσο για να υποτιμηθεί η αξία και ο ρόλος της στη ζωή του ανθρώπου. Επίσης, χαρακτηρίστηκε ακόμα και ένοπλη, που αποτελεί το προσωπείο της ειρήνης και όχι το πρόσωπο. Είναι αυτή που κρατάει με το ένα χέρι κλαδί ελαίας και με το άλλο τους ολεθροφόρους πυραύλους. Εμφανίζεται ως λευκή περιστερά της ειρήνης και συνάμα επισείει την απειλή του πολέμου, αντικατοπτρίζοντας την εύθραυστη ειρήνη της διπλωματίας.
Είναι κοινά αποδεκτό ότι ο άνθρωπος εκφράζει την απόλυτη αξία μέσα στο χωροχρόνο, που προσδιορίζει ένα μοναδικό μέτρο και σύστημα αναφοράς ως προς το οποίο αξιολογείται η κοινωνική, πολιτική και οικονομική ζωή. Η ειρήνη είναι η μόνη συνεκτική δύναμη των κοινωνιών και η δικαίωση του ανθρώπου ως όντος κοινωνικού και πνευματικού, που εξασφαλίζει την ποιότητα της ζωής. Με την ειρήνη αναζητεί ο άνθρωπος την ασφάλεια, τη βεβαιότητα και την απομάκρυνση της απειλής από τη ζωή του.
Η ειρήνη είναι η θεά της ευημερίας και της γαλήνης. Η ανατολή και η εγγύηση της ζωής, η δύναμη και η δημιουργία της. Υπηρετεί τα γράμματα, τις τέχνες και τις επιστήμες, όπως και κάθε έργο προόδου. Μπροστά στην φρίκη και την παραφροσύνη του πολέμου είναι το πιο ασφαλές λιμάνι, αφού εκφράζει την τάξη, την λογική και την αρμονία. Ημερώνει και εξευγενίζει τον άνθρωπο και το ήθος του, καθώς προωθεί τα ανθρωπιστικά ιδανικά. Επιπλέον, συναδελφώνει τους λαούς, ξεδιαλύνει τις διαφορές και λύνει τα προβλήματα τους, συνάπτοντας ιερούς δεσμούς φιλίας και σεβασμού. Η ειρήνη είναι η ιέρεια στο ναό της ευημερίας και του πολιτισμού, καθώς παρέχει στον άνθρωπο τη δυνατότητα βελτίωσης του μέσω της κοινωνικής προσφοράς και τον οδηγεί στον δρόμο της ευγένειας.
Ωστόσο, σε αντιδιαστολή με τους πολίτες στην Αρχαιότητα, που είχαν αναγάγει την Ειρήνη σε θεά, οι σύγχρονοι την ανέβασαν στα επίπεδα του ιδεώδους. Άλλωστε, η επιθυμία για ειρηνικό βίο περιλαμβάνεται στην τρίτη γενιά δικαιωμάτων του ανθρώπου, σύμφωνα με μια πρωτοποριακή προσέγγιση, μετά τα ατομικά- πολιτικά, αλλά και τα οικονομικά- πολιτιστικά, που συνθέτουν εκείνα της αλληλεγγύης και εκφράζουν μια αντίληψη της συλλογικής ζωής, που απαιτεί την συνένωση όλων των κοινωνικών εταίρων, ατόμων, κρατών, φορέων για να πραγματωθούν.
Μάλιστα, κατά την ιστορική διαδρομή πρώτοι οι Έλληνες θεώρησαν την επικράτηση της ως την πιο ιερή αποστολή τους και για το σκοπό αυτό ίδρυσαν Αμφικτιονίες, δηλαδή μόνιμους οργανισμούς, που ρύθμιζαν και έλυναν ειρηνικά τις έριδες και διαμάχες ανάμεσα στις πολιτείες. Σε παγκόσμιο επίπεδο, τα σπέρματα της ίδρυσης της Κοινωνίας των Εθνών και κατόπιν του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών βρίσκονται στην λογική προάσπισης και εμπέδωσης της ειρήνης ως πανανθρώπινο αίτημα μέσα στους αιώνες.
Επιπλέον, το 1981 η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ενέκρινε το ψήφισμα 36/67, δηλώνοντας μια Διεθνή Ημέρα Ειρήνης. Το 2001, η Γενική Συνέλευση υιοθέτησε μια νέα απόφαση την 55/282, κηρύσσοντας την 21η Σεπτεμβρίου κάθε έτους ως Διεθνή Ημέρα εορτής της Ειρήνης. Σκοπός αυτής της πρωτοβουλίας ήταν η ενδυνάμωση του ιδεώδους της ειρήνης και η ενθάρρυνση ενεργειών για την εξάλειψη των εντάσεων και των αιτιών που προκαλούν τις συγκρούσεις στον πλανήτη μας. Η προοπτική της Διεθνούς Ημέρας Ειρήνης είναι να καθιερωθεί η 21η Σεπτεμβρίου ως ημέρα παγκόσμιας εκεχειρίας, κατά την οποία κάθε εχθροπραξία στον κόσμο θα σταματάει, έστω και για 24 ώρες μόνο.
Μάλιστα, η ειρήνη προβάλλεται σήμερα περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ιστορική στιγμή ως αναγκαιότητα, καθώς τα πυρηνικά οπλοστάσια λειτουργούν σαν δαμόκλειος σπάθη στη μεταψυχροπολεμική εποχή. Οι προσπάθειες, που καταγράφονται στην σύγχρονη πραγματικότητα, περιφερειακών δυνάμεων να αποκτήσουν πυρηνικά, οι αποκαλύψεις για λαθρεμπόριο πυρηνικού υλικού και οι συνεχιζόμενες πυρηνικές δοκιμές καθιστούν την ειρήνη ευάλωτη.
Άλλωστε, οι επιβαρύνσεις του περιβάλλοντος από τις οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες της σύγχρονης ζωής, που απορρέουν από έναν δυνητικά γενικευμένο πόλεμο καθιστούν το οικολογικό πρόβλημα ζήτημα υψίστης προτεραιότητας. Επιπλέον, οι οικονομικές και πολιτικές αλληλεξαρτήσεις των κρατών μετατρέπουν ταχύτατα έναν περιφερειακό πόλεμο σε μείζων διεθνές πρόβλημα.
Κοινή διαπίστωση, πάντως, αποτελεί ότι ο ακρογωνιαίος λίθος του οικοδομήματος της ειρήνης είναι η ανεκτικότητα, που εκφράζεται με την καλλιέργεια του σεβασμού για τη διαφορετικότητα του συνανθρώπου και την ελευθερία των ατόμων να διατηρούν τη μοναδικότητα τους.
Εξάλλου, προαιώνιος είναι ο πόλεμος του φωτός με το σκότος, που συμπορεύεται με την επί της Γης εμφάνιση του ανθρώπου και συνεχίζεται αμείωτος, παρά την πρόοδο του πολιτισμού και του ορθολογισμού. Οι δυνάμεις του φωτός, ωστόσο, οφείλουν ακατάπαυστα να δίνουν τη μάχη για το πανανθρώπινο αγαθό της ειρήνης. Η κατάκτηση του αυτή και μόνο αυτή θα δικαιώσει την ανθρώπινη αξία, που δολοφονείται βάρβαρα χιλιάδες χρόνια, τώρα από την αφροσύνη των ηγεμόνων και την απληστία των εμπόρων του πολέμου.
Ως μέτρα για την ενδυνάμωση της ειρήνης προβάλλονται η κατίσχυση του Διεθνούς Δικαίου, ο σεβασμός της Διεθνούς Νομιμότητας και η εφαρμογή των αποφάσεων των Διεθνών Οργανισμών. Επιπλέον, επιβάλλεται να υπάρξει καταπολέμηση των δομικών αιτιών που αναπαράγουν τον πόλεμο, όπως η άνιση κατανομή του πλούτου, της γνώσης και της ισχύος μεταξύ των λαών. Η εμπέδωση σχέσεων συνεργασίας μεταξύ των κρατών αποτελεί μονόδρομο της δράσης τους.
Επίσης, η αφύπνιση και δραστηριοποίηση της διεθνούς κοινής γνώμης σε περιπτώσεις εκδήλωσης επιθετικής συμπεριφοράς κάποιου κράτους ως τρόπο επηρεασμού των κυβερνήσεων και των πολιτικών φορέων. Η καλύτερη γνωριμία των λαών μέσω των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και Επικοινωνίας θα έχει ως αποτέλεσμα την κατάρρευση των στερεοτύπων, ενώ η καταπολέμηση του φανατισμού και της μισαλλοδοξίας μέσω της εκπαίδευσης θα δημιουργήσει πολίτες, που θα απαρνηθούν τον πόλεμο.
Επιπλέον, στην αντιπολεμική ατζέντα, όπως καθορίζεται από την UNICEF, θα πρέπει να εξεταστεί αναλυτικά το πρόβλημα της παράνομης μεταφοράς όπλων. Επίσης, μέριμνα πρέπει να υπάρξει μέσω εκπαίδευσης και νομοθεσίας για κορίτσια και γυναίκες, ώστε να εξασφαλιστεί η ασφάλεια τους από σεξουαλική κακοποίηση και βιασμό σε περίοδο πολέμου. Εξάλλου, επιβάλλεται να υπάρξει αποκατάσταση και επανένταξη των παιδιών στρατιωτών και προώθηση του προαιρετικού πρωτοκόλλου της Σύμβασης Δικαιωμάτων του Παιδιού για την πρόληψη της χρησιμοποίησης παιδιών ως στρατιώτες. Η UNICEF συμμερίζεται τη Συνθήκη της Οτάβα για την πλήρη απαγόρευση των ναρκών κατά του προσωπικού. Επίσης, ο στιγματισμός εγκλημάτων πολέμου από τα διεθνή δικαστήρια κρίνεται επιβεβλημένος. Ως «ζώνες ειρήνης» πρέπει να εκλαμβάνονται τα παιδιά, ώστε να επιτρέπεται η απρόσκοπτη ανθρωπιστική βοήθεια προς τα μικρά αγγελούδια και μεγάλα θύματα των πολεμικών εχθροπραξιών. Η βοήθεια σε περιπτώσεις μακροχρόνιων συγκρούσεων θα πρέπει να κατευθύνεται στην επαναδημιουργία ισχυρών κοινωνικών δομών.
Εξάλλου, «δεν υπάρχει δρόμος για την ειρήνη. Η ειρήνη είναι ο δρόμος» επισήμανε ο A.J. Muste και ο Φραγκλίνος πρέσβευε «Δεν γνωρίζω κανένα καλό πόλεμο ή κακή ειρήνη». «Ειρήνη τοίς αδελφοίς μετά πίστεως και αγάπης» (Ας επικρατήσει η ειρήνη ανάμεσα στους αδελφούς, μαζί με την πίστη και την αγάπη) σημείωνε ο Απόστολος Παύλος. «Ειρήνη μετά του δικαίου και πρέποντος κάλλιστον έστι κτήμα και λυσιτελές» (Είναι πολύ ωραίο και ωφέλιμο απόκτημα ειρήνη δίκαιη και αξιοπρεπής) επισήμανε ο Ευαγγελιστής Ματθαίος και συνέχιζε «Μακάριοι οι ειρηνοποιοί, ότι αυτοί υιοί Θεού κληθήσονται» (Καλότυχοι είναι αυτοί που εργάζονται για την ειρήνη, γιατί αυτοί θα ονομαστούν υιοί του Θεού). Άλλωστε, ευχή του Κυρίου ήταν «Ειρήνη υμίν». Μάλιστα, «ειρήνη αντί πάσης θυσίας» υπογράμμιζε ο Λαμαρτίνος και ο Οβίδιος ανέφερε «Δίκαιη ειρήνη είναι ίδιον ανθρώπων, θηριώδης οργή χαρακτηριστικόν των κτηνών». «Ο παιδαγωγός πρέπει να μαθαίνει στο νέο δύο πράγματα, την ειρήνη και την εργασία•να μισεί δε ένα • τον πόλεμο» (Α. Φρανς). «Η ειρήνη δίνει ψωμί στο γεωργό, ακόμα και αν βρίσκεται μέσα στους βράχους• αντίθετα, ο πόλεμος φέρνει σ’ αυτόν τη δυστυχία, ακόμα και αν βρίσκεται στην πλουσιότερη πεδιάδα» (Μένανδρος).
Απόλυτη προτεραιότητα της δράσης μας και συνάμα στάση ζωής πρέπει να είναι η συμβολή μας στην «απελευθέρωση» της ειρήνης σ’ όλες τις γειτονιές του πλανήτη για να ανθίσει το χαμόγελο στα χείλη των παιδιών. Ειδικότερα για την πατρίδα μας, ας ενώσουμε τη φωνή μας με εκείνη του ποιητή του ελληνικού πνεύματος και πολιτισμού, Οδυσσέα Ελύτη, που διατύπωνε την παράκληση, σημειώνοντας χαρακτηριστικά «Της δικαιοσύνη ήλιε νοητέ και μυρσίνη συ δοξαστική, μη παρακαλώ σας μη λησμονάτε τη χώρα μου», ώστε το φάντασμα του πολέμου να μην καλύψει ποτέ ξανά τον ουρανό της Ελλάδος.
*Δημοσιογράφος, Διοικητικό Στέλεχος, Διεθνολόγος
Μεταπτυχιακό δίπλωμα σε Διεθνείς Σχέσεις & Στρατηγικές Σπουδές,
Υποψήφια Διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων,
Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Σχολή Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων
