Ο Κήπος των Ηρώων της Ιεράς Πόλης του Μεσολογγίου

Μοιραστείτε το άρθρο...

Τρία χρόνια μετά την Έξοδο του 1826 οι Τούρκοι παρέδωσαν το Μεσολόγγι με τη Συνθήκη της 2ας Μαΐου 1829. Οι Μεσολογγίτες που επέστρεψαν από τον Κάλαμο, την Πάτρα, το Ναύπλιο και από αλλού στο ελεύθερο Μεσολόγγι, βρήκαν μία πόλη ρημαγμένη με σπίτια ερειπωμένα και δρόμους ανασκαμμένους.

Του Ιωάννη Κατσαβού
Αξιωματικού ΠΝ, Συγγραφέα, Ερευνητή, Ιστορικού

Παρά ταύτα στις 11 Μαΐου του 1829 το Μεσολόγγι γιόρτασε την απελευθέρωσή του με την παρουσία του Αυγουστίνου Καποδίστρια, του Ανδρέα Μιαούλη και Αξιωματικών. Μάλιστα, στις 14 Μαΐου ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας εξέδωσε από την Αίγινα το υπ’ αρίθμ. 12449 ψήφισμα, σύμφωνα με το οποίο αποφασίστηκε η ίδρυση του Ηρώου Μεσολογγίου. Συγκεκριμένα αναφερόταν στην σχετική διαταγή: «… Να συνταχθή κατάλογος των εκκλησιαστικών, αξιωματικών, στρατιωτών, πολιτικών, υπουργών ή απλών πολιτών, οίτινες έπεσαν θύματα της πολιορκίας του Μεσολογγίου κατά τα έτη 1822, 1823, 1825 και 1826. Να συναχθώσι τα ιερά αυτών λείψανα και να προσδιορισθή ο τόπος, όπου πρέπει να εναποτεθούν…».

Ακολούθως, πέντε περίπου μήνες μετά την έκδοση του ψηφίσματος είχε ολοκληρωθεί και η συναγωγή των ιερών λειψάνων και στις 25 Οκτωβρίου 1830, ο Καποδίστριας με το ατμοκίνητο «Ερμής» θα φτάσει στο Βασιλάδι, προερχόμενος από τη Ναύπακτο και με πάσσαρα (είδος τοπικής λέμβου στην λιμνοθάλασσα) θα αποβιβαστεί στο Μεσολόγγι. Περιηγήθηκε στην πόλη και επισκέφθηκε το χώρο που επιλέχθηκε να γίνει το Ηρώο. Πράγματι, μετά από εννιά χρόνια από την διακήρυξη του Κυβερνήτη εγκαινιάστηκε το Ηρώο με την καθαγίαση του χώρου τον Οκτώβριο του 1838. Τα οστά των Αγωνιστών είχαν συναχθεί ήδη, από τα τέλη Οκτωβρίου 1829 και είχαν αποτεθεί σε ένα μεγάλο σωρό, στο σημείο όπου επρόκειτο να ανεγερθεί ο Τύμβος, δηλαδή εγγύς των ερειπίων της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου. Στις 18 Οκτωβρίου 1838 παρουσία των Βασιλέων Όθωνος και Αμαλίας, θα γίνει σε επίσημη επικήδεια πομπή, η συμβολική μετακομιδή των Ιερών Λειψάνων. Μάλιστα, τον επιτάφιο λόγο εκφώνησε ο Δημήτριος Ι. Παλαμάς και για την κατασκευή του Τύμβου, προτιμήθηκε ως πρότυπο, κλασικός μυκηναϊκός τύμβος.

Μετά, λοιπόν, από αυτά, ο χώρος του Ηρώου περιλαμβάνει:

Τον Τύμβο.
Το Μνημείο του Μάρκου Μπότσαρη (κιβωτόσχημος λιθόδμητος τάφος, επί του οποίου τοποθετήθηκε το γλυπτό του γάλλου Δαβίδ Ντ’ Ανζέ). Στην πρόσθια πλευρά του λίθινου τάφου χαράχτηκε, σε μαρμάρινη πλάκα, το ακόλουθο επίγραμμα γραμμένο σε αρχαιοελληνική γλώσσα:

ΜΑΡΚΟΥ ΒΩΣΑΡΕΩΣ ΑΓΝΟΥ ΜΗΣΤΩΡΟΣ ΑΥΤΗΣ

ΗΓΗΤΟΡΟΣ ΨΥΧΗΝ ΔΗ ΕΡΑΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ ΠΡΟ

ΣΩΜΑΤΟΣ ΟΙ ΕΚΔΥΣΑΜΕΝΟΥ ΤΟΔΕ ΣΗΜΑ

ΤΕΤΥΚΤΑΙ

ΕΛΛΑΣ ΤΟΥΣ ΑΓΑΘΟΥΣ ΟΥ ΦΗΣΙ ΠΟΤ’

ΕΙΝΑΙ ΘΝΗΤΟΥΣ

(Για το Μάρκο Μπότσαρη, τον αγνό και εμπειροπόλεμο αρχηγό

Που, για την αγάπη της πατρίδας, την ψυχήν του χώρισε

από το σώμα, έχει στηθεί αυτό το μνήμα

Η Έλλαδα δεν λέει ποτέ πως οι γενναίοι είναι θνητοί)

Τις Στήλες: των αδελφών Γεροθανάση, του Επισκόπου Ρωγών Ιωσήφ, του οχυρωματοποιού Μιχαήλ Π. Κοκκίνη, του Σταύρου Κουτζούκη, του Ι. Ι. Μάγερ, του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, του Πέτρου, Ανδρέα και Κώστα Ντόβα, του Σουηδού Γουσταύου Αδόλφου Σας, του Δημητρίου Σιδέρη, του Νικ. Στορνάρη, του Αθανασίου Τσερπέλη, του Ζηνοβίου Βάλβη, του Θοδωράκη Γρίβα, του Νικ. Κασομούλη, του Γεωργίου Λιόλου, του Ανδρέα Σάββα, του Στάμου Στάικου, του Δήμου Τσέλιου, των Αμερικανών, Γάλλων, Γερμανών, Ιταλών, Πολωνών, Ρώσων, όλων των Φιλελλήνων, καθώς και των Κυπρίων Αγωνιστών.
Τις Προτομές: του Φρ. Άστιγγος, του Βύρωνος, του Δημητρίου Θέμελη, του Χρήστου Καψάλη, του Σπ. Κοντογιάννη, του Ιω. Παπαδιαμαντοπούλου, του Θανάση Ραζηκότσικα, του Δήμου Ρηνιάσα, του Κων. Βλαχόπουλου, του Γιάννη Γούναρη, του Μήτρου Δεληγεώργη, του Γεωργίου Κίτσου, του Μήτσου Κοντογιάννη, του Δημήτρη Μακρή, του Αλ. Μαυροκορδάτου, του Νότη Μπότσαρη, του Σπύρου Μήλιου και του Διονυσίου Σολωμού.
Τους Σταυρούς: του Ιω. Αγγελή, του Δημητρίου Γκόρπα, του Κώστα Πουρνάρα, του Ανδρέα Γριβογιώργου, του Τούσια Ζέρβα, του Ασημάκη Ζορμπά, του Α. Κόλλια, του Φώτου Μπόμπορη, του Γεωργάκη Ντάγκα, του Σπύρου Πεταλούδη, του Παντ. Πλατύκα, του Σπύρου Ραζή, του Ιταλού Ραζιέρι, του Σπύρου Σκαρλάτου, του Γεράσιμου Τζόρνα, του Κων. Ι. Τρικούπη, του Ιω. Μ. Τρικούπη, του Ιταλού Πασκουάλε Γιακουμόζι, και του Χρύσανθου Μωραϊτάκη.
Την Λάρνακα του Χρ. Ξηρομερίτη.
Στήλη με το ψήφισμα της 14 Μαΐου 1829 του Ι. Καποδίστρια.
Πλάκα με τις ονομασίες των Προμαχώνων της οχύρωσης.
Μνημείο με την τάπια του Μ. Μπότσαρη.
Μνημείο των Καρατζογιανναίων Αγωνιστών.

Επίσης στην πρόσθια πλευρά του Τύμβου χαράχτηκε επίγραμμα που συνέταξε σε αρχαία ελληνική γλώσσα ο Καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιω. Βενθύλας:

ΕΝ ΤΟΥΤΩ, ΝΙΚΑ

ΗΝΙ ΛΕΩΝΙΔΑΙ ΠΟΛΥΠΛΗΘΕΙΣ ΕΝΘΑ ΚΕΟΝΤΑΙ

ΕΙΝΕΚ ΕΛΕΥΘΕΡΙΗΣ ΙΦΙ ΜΑΧΕΣΣΑΜΕΝΟΙ

ΧΠΗΗΗΗ ΔΔΔΠΙΙΙ

ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ

Α΄ Β΄

ΧΠΗΗΗΗΔΔΙΙ ΧΠΗΗΗΗΔΔΠ

(Ιδού, Λεωνίδες αμέτρητοι είναι θαμμένοι εδώ που πολέμησαν γενναία για την Ελευθερία). Η πρώτη χρονολογία, αμέσως κάτω από το επίγραμμα, δηλώνει το έτος εγκαινίων του Τύμβου (1838) και οι επόμενες δύο (1822 και 1825) δηλώνουν τις χρονολογίες της Α΄ και Β΄ Πολιορκίας αντίστοιχα.

Για είκοσι χρόνια μετά τη δημιουργία του, το Ηρώο παρέμεινε ένας χώρος μοναχικός, παραμελημένος και σχεδόν αφημένος στην εγκατάλειψη. Τα πράγματα θα αρχίσουν να αλλάζουν κυρίως όταν, χάρις στην πρωτοβουλία ενός ιδιώτη, θα κάνουν την εμφάνισή τους τα πρώτα δέντρα, οι πρασιές και οι ανθώνες. Είναι η περίοδος που το Ηρώο μετασχηματίζεται σε Κήπο. Η δεντροφύτευση θα αρχίσει το 1858 με πρωτοβουλία του Λοχαγού του Ιππικού Γ. Κουτκουτάκη που υπηρετούσε την εποχή εκείνη στο Φρουραρχείο Μεσολογγίου. Επίσης, μετά την παρέμβαση του Κουτκουτάκη και με τη βοήθεια των Μεσολογγιτών θα ξεκινήσει η δημιουργία του Κήπου. Επίσης η Βασίλισσα Αμαλία βοήθησε σημαντικά στην ολοκλήρωση του έργου της δεντροφύτευσης του Ηρώου. Πάντως, μετά την ολοκλήρωση των συγκεκριμένων εργασιών, ο Δήμος Μεσολογγίου, επί Δημαρχίας Γεωργίου Μακρή, θα περιφράξει με κιγκλιδώματα τον Κήπο για την προστασία του. Επίσης για την προστασία της βόρειας πλευράς του Ηρώου κατασκευάστηκε το 1839, στα ίχνη του παλαιού τείχους του Μιχαήλ Κοκκίνη, το σημερινό τείχος. Για τις συγκοινωνιακές ανάγκες κατασκευάστηκαν δύο πύλες, μία προς το Αιτωλικό που θα κατεδαφιστεί αργότερα, και μία προς το Ευηνοχώρι.

Παράλληλα με τα ανωτέρω, αξίζει να σημειώσουμε ότι όταν ο Καποδίστριας ανήγγειλε από την Αίγινα την απόφαση της Κυβερνήσεως να ιδρύσει Ηρώο στο Μεσολόγγι, προανήγγειλε έμμεσα και την καθιέρωση ετήσιας επίσημης και εθνικού χαρακτήρα εκδήλωσης στη μνήμη των Πεσόντων υπερασπιστών της πόλης. Ωστόσο, στη δεκαετία του 1850 θα καθιερωθεί ο οργανωμένος εορτασμός του γεγονότος. Η σχετική πρωτοβουλία ανήκε στον Πρωτοψάλτη του Αγίου Παντελεήμονος Ανδρέα Παλαμά. Ο εορτασμός θα παραμείνει εντούτοις για μερικά ακόμη χρόνια υπόθεση ευάριθμων φιλογενών πολιτών του Μεσολογγίου, μέχρις ότου, το 1884, με πρωτοβουλία του τότε Δημάρχου Ηλία Παπαδόπουλου θα εκδοθεί το πρώτο δημοτικό Πρόγραμμα Εορτασμού. Εν συνεχεία, τον Απρίλιο του 1907, με Βασιλικό Διάταγμα, θα καθιερωθεί επίσημα ο ετήσιος πανηγυρισμός της Εξόδου του Μεσολογγίου, στο οποίο αναφερόταν χαρακτηριστικά: «… η Κυριακή των Βαΐων εκάστου έτους ανακηρύσσεται ημέρα επιτοπίου εορτής εν Μεσολογγίω…». Μάλιστα, την Κυριακή των Βαΐων τελείται στον μητροπολιτικό ναό του Αγίου Σπυρίδωνα η επίσημη Δοξολογία και ακολουθεί η πομπή προς το Ηρώο. Ακόμη, ένα νεότερο στοιχείο στο τελεστικό των εορτών της Εξόδου είναι και ο Δρόμος της Θυσίας, σε ανάμνηση της δραματικής πορείας από το κουρσεμένο Μεσολόγγι στο μοναστήρι του Αη Συμιού, προσυμφωνημένο τόπο συνάντησης τη Νύχτα του Χαλασμού.

Το Μεσολόγγι ονομάστηκε «Ιερά Πόλις» στις 22 Απριλίου 1937 με απόφαση του Βασιλέως Γεωργίου Β΄, ύστερα από πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου με πρόεδρο τον Ιωάννη Μεταξά (Εφημερίς της Κυβερνήσεως, φ. 153, τ. Α΄/1937). Πρώτος, όμως, αποκάλεσε το Μεσολόγγι Ιερά Πόλιν, «κατ’ επιταγήν της Ιστορίας», ο Αναστάσιος Πολυζωΐδης, σε ομιλία του κατά τη διάρκεια τελετής που έγινε στο Ναύπλιο στις 4 Αυγούστου του 1825. Ανέφερε χαρακτηριστικά: «…Ιεράν σε ονομάζω και με σέβας βαθύτατον πατώ νοερώς σήμερον το χώμα σου, αναλογιζόμενος τα τεράστια κατορθώματα, τα οποία ενηργήθησαν εις την περιφέρειάν σου… Ιεράν σε ονομάζω, διότι ηξιώθης να έχεις ζώντας μεν προμάχους, αποθανόντας δε, ιερά κειμήλια εναποτεθειμένα εις τους κόλπους σου, τους μεγαλυτέρους άνδρας όσοι εις την Ελληνικήν Ιστορίαν διαπρέπουσιν…».

Ακολουθεί μια εικονική περιήγηση στον Κήπο των Ηρώων: