Αν ο Σολωμός είναι ο κατεξοχήν εθνικός μας ποιητής, δίπλα του στέκεται επάξια, ο αγνός πατριώτης, Ανδρέας Κάλβος.
Του Χριστόφορου Τριάντη*
Όπως κυριαρχούν οι μορφές του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη στον πίνακα του Ραφαήλ «Η Σχολή των Αθηνών », έτσι και σε έναν ιδεατό πινάκα της ελληνικής ποίησης, οι δεσπόζουσες παρουσίες θα ήταν αυτές του Σολωμού και του Κάλβου. Μελαγχολικοί και οι δύο, με τον πόθο της αιωνιότητας στα πρόσωπά τους.
Αυτό όμως, που κάνει τον Κάλβο μοναδικό, είναι η επιστροφή του στο πρωταρχικό, στο γνήσιο. Είναι ακόμα ο συνδυασμός εκείνων των στοιχείων, τα οποία αντλεί από τη φιλοσοφία, τη γλώσσα, τη βυζαντινή παράδοση, τον Ελληνισμό. Ο ποιητής εγκολπώνεται το «πνεύμα της αντίστασης» και στεντόρεια το «διηγείται» στην οικουμένη – Ελλάδα.
Όλα λοιπόν, αυτά τα πνευματικά χαράγματα συνδέονται αρμονικά με την ιδανική εικόνα μιας πατρίδας, στην οποία δεν ξεπεράστηκε ποτέ το πνεύμα των μουσών και η «αναζήτηση» τής ελευθερίας. Πλάθει ο ποιητής μια «ιστορία» γεμάτη από ανυπόκριτο θαυμασμό προς τον επαναστατημένο Έλληνα, ο οποίος αγωνίζεται εναντίον πολυαρίθμων εχθρών και «φίλων».
Μοναδικός και στη γλώσσα. Η σαφήνεια και η λακωνικότητα στην έκφραση, μαζί με τη γλωσσοπλαστική του ικανότητα, προσδίδουν στις «Ωδές», αξεπέραστο ποιητικό κύρος. Υφίσταται και μια άλλη παράμετρος στην ποιητική του Κάλβου, αυτή της ζωγραφικής απεικόνισης, της μουσικής εικονοποιίας. Ο αναγνώστης ταξιδεύει σε μια ζωγραφική πανδαισία, επενδυμένη με τη μουσικότητα αρχαίας τραγωδίας, όπου ο κορυφαίος δεν απευθύνεται μόνο στις αισθήσεις, αλλά σηκώνει το βλέμμα του στον ουρανό.
Ο Κάλβος είχε μια πολυτάραχη ζωή, γεμάτη αγώνες για έναν δίκαιο και ελεύθερο κόσμο. Ο αληθινός φιλελευθερισμός του αντιμάχεται τον απολυταρχικό κυνισμό της Ιεράς Συμμαχίας που κυριαρχεί και στη γλώσσα. Μπορεί ο Ελύτης να μας καλεί να μνημονεύουμε Σολωμό και Παπαδιαμάντη, θα έπρεπε όμως να συμπληρώσει και τον Κάλβο, όχι ως «εξορκιστή» του κακού, αλλά ως υμνητή της ελληνικής ψυχής.
Το ποιητικό έργο του Κάλβου είναι μια συνέχεια της ελληνικής ποιητικής μορφής, ο λόγος του έχει καταβολές από την αρχαιότητα μέχρι τον Ρωμανό τον Μελωδό. Δυσνόητος για τους απάτριδες και τους ψευτοκοσμοπολίτες, αγνός φιλόπατρις και ακάματος ιδεολόγος για τους υπηρέτες της πνευματικότητας. Έζησε και πέθανε με έναν υψηλό αξιακό κώδικα, τον οποίο δεν απαρνήθηκε ποτέ. Τελείωσε τη ζωή του, έχοντας στον νου την Ελλάδα και την ελευθερία. Πολίτης τού κόσμου ο ίδιος, είναι ο Μπολιβάρ της ποίησης.Τα ποιήματά του είναι αθάνατα γιατί εμπνέουν τους αγωνιζόμενους ανθρώπους, να γκρεμίζουν τα «τείχη και τα παλάτια» των τυράννων.
Μελετώντας το έργο του Κάλβου, είναι σαν ταξιδεύουμε στην αποκαθαρμένη εικόνα μίας πολιτείας των ιδεών, η οποία αντιστέκεται στην αισχύνη και την κακία, στην καταπίεση και τον ατιμωτικό θάνατο. Ποίηση αθάνατη, ανίκητη από κάθε λήθη και μνησικακία , μπολιάζει τον άνθρωπο με δύναμη και προάγει τις όμορφες πλευρές του. Ο ποιητής μας προσκαλεί να διαλέξουμε τον δύσκολο δρόμο της αρετής και να νικήσουμε το σκοτάδι της κακίας. Καθοδηγεί τους πραγματικούς πατριώτες και εμψυχώνει τον λαό.
Στην Ωδή «ΑΙ ΕΥΧΑΙ» γράφει, «Καλήτερα, καλήτερα
διασκορπισμένοι οἱ Ἕλληνες ῾νὰ τρέχωσι τὸν κόσμον,
μὲ ἐξαπλωμένην χεῖρα ψωμοζητοῦντες· Παρὰ προστάτας ῾νἄχωμεν.
Ύστερα, υμνεί τους πεσόντες ιερολοχίτες στο Δραγατσάνι (ΕΙΣ ΤΟΝ ΙΕΡΟΝ ΛΟΧΟΝ) αποτίνοντας φόρο τιμής στο άνθος των νεαρών Ελλήνων που έπεσαν για την πατρίδα. Μίμηση λοιπόν, Έλληνες , μίμηση τού παραδείγματος των πεσόντων, «Τὸν ἔνδοξον λόχον, τέκνα, μιμήσατε, λόχον Ἡρῴων». Ενώ το μίσος για τους τύραννους διακρίνεται στην Ωδή «ΕΙΣ ΑΓΑΡΗΝΟΥΣ»: «Ὄχι μόνον τὸν ἵδρωτα, ἀλλὰ καὶ τ᾿ αἷμα οἱ τύραννοι ζητοῦσιν ἀπόσας, κ᾿ ἀφ᾿ οὗ ποτάμια ἐχύσατε μήπως τοὺς φθάνει». Οι ισχυροί ολιγάρχες και ψευδολόγοι εξουσιαστές πολεμούσαν κια πολεμούν την ελευθερία και τη δικαιοσύνη. Τότε ήταν φανεροί και σκληροί, τώρα υπόσχονται σωτηρία και ευτυχία, ως άλλοι ιεροεξεταστές και νέοι σταυροφόροι. Ας είμαστε σε εγρήγορση για να αποφύγουμε « την δουλωσύνην» της καρδιάς και του νου.
Ολοφάνερη όμως, και η πίστη του στον Θεό, τον μέγα κριτή, τον «ήλιον της δικαιοσύνης». Τον επικαλείται ως λυτρωτή των δεινών. Ακόμα, ως άλλος Οδυσσέας, στην Ωδή του «ΕΙΣ ΘΑΝΑΤΟΝ» αντικρίζει, σαν σε όραμα, τα σκοτεινά μέρη του ιδίου του Άδη. Εκεί στέκεται η μορφή της πεθαμένης του μητέρας, είναι η μόνη γυναικεία μορφή που περνά μέσα στα ποιήματα του Κάλβου. Περιγράφεται ο βαθιά συναισθηματικός και αγωνιώδης διάλογος τού ποιητή – Οδυσσέα και της μητέρας – Αντίκλειας, «Ὦ φωνή, ὦ μητέρα, ὦ τῶν πρώτων μου χρόνων
σταθερὰ παρηγόρησις· ὄμματ᾿ ὁποὺ μ᾿ ἐβρέχατε μὲ᾿ γλυκὰ δάκρυα».
Τέλος, ο Κάλβος είναι ο ποιητής της αρετής, όπως την αισθάνεται και περιγράφει ο Πλάτωνας στα έργα του. Ο άριστος άνθρωπος είναι αναγκαίο να διαθέτει τον συγκερασμό δύο «πραγμάτων», από τη μία της γενναιότητας (και της τόλμης) και από την άλλη της φρόνησης (και της σύνεσης). Ο Ανδρέας Κάλβος είναι άριστος γιατί «κοινώνησε »: αρετή και ομορφιά στους γενναίους, τους αγωνιστές της ελευθερίας.
* Ο Χριστόφορος Τριάντης κατάγεται από τη Μαχαιρά Ξηρομέρου και υπηρετεί στη δημόσια εκπαίδευση από το 1998.
