Έξι λιμνοθάλασσες γίνονται ένα. Δύο ποταμοί σμίγουν με την αλμύρα και δεκάδες νησιά τα τρώει η θάλασσα.
Λες «λευκός θησαυρός» και εννοείς το αλάτι. Λες «χρυσάφι» και γεύεσαι στο στόμα το αβγοτάραχο. Όταν η ζωή αρχίζει και τελειώνει στα ιβάρια, υποκλίνεσαι στο ιερό Μεσολόγγι.
Το περίγραμμα της ιερής πόλης του Μεσολογγίου ορίζεται από τα φίδια του «φιδάρη» Εύηνου και την πορεία του «πατέρα των ρεόντων υδάτων» Αχελώου· η καρδιά της από τη λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου – Αιτωλικού.
Στον πυρήνα της πλέουν δεκάδες νησίδες που αλλάζουν μορφή και μέγεθος ανάλογα με τη δύναμη και τη βούληση των νερών.
Ονειρική Τουρλίδα Ως απόλυτη περαντζάδα, όμως, στέφεται βασιλικά η Τουρλίδα. Στο ξημέρωμα και στη δύση. Στο καταμεσήμερο για λασπόλουτρα στην πλαζ της Αγίας Τριάδας με βλέμμα στο νησάκι της Κλείσοβας, για μπάνια δίπλα στη Μαύρη Αλυκή, για ποδήλατο, για τρέξιμο, για τσίπουρα με θέα στη μαρίνα…
Στα ανοιχτά τους τα «τηγάνια», τα λευκά σεντόνια αλατιού που σε τυφλώνουν καθώς ψήνονται κάτω απ’ τον ήλιο. Γύρω σου γιρλάντες από ήμερα βουνά, αμμοθίνες που οριοθετούν τις λιμνοθάλασσες από την ανοιχτή θάλασσα, κάτω από τα πόδια διάσπαρτα αρχαία κατάλοιπα.
Μοναδικός τόπος. Ηρωικός, περήφανος. Γεννά μοναδικές συνήθειες. Δεν σε φτάνουν οι μέρες για να τον εξερευνήσεις. Για να πεις μόνο πως ξέρεις τη λιμνοθάλασσα θα πρέπει να της αφιερώσεις μια ζωή. Να ριζώσεις πλάι στους ψαράδες μέσα στις πασσαλόπηκτες πελάδες, να ξημερώνει, να βραδιάζει και να ‘χεις για θέα τ’ απέραντα ιβάρια, για οδηγούς σου τις γαΐτες, πιστό σου σύντροφο τον 150.000 στρ. αβαθή υγρότοπο, τον μεγαλύτερο της χώρας και έναν από τους μεγαλύτερους της Μεσογείου.
Αυτή η μορφολογική ιδιαιτερότητα, η μαγεία του Μεσολογγίου, πλασμένη από τις φερτές ύλες των ποταμών και την αέναη πάλη τους με τα νερά του Πατραϊκού και του Ιονίου, έπαιξε τον ρόλο της φυσικής διά θαλάσσης οχύρωσης στα χρόνια της Επανάστασης. Χάρη σε αυτήν άντεξαν έναν ολόκληρο χρόνο οι πολιορκημένοι. Εξαιτίας της έγραψαν με αίμα, την άνοιξη του 1826, τη λαμπρή σελίδα της ηρωικής τους Εξόδου.
Αργότερα έγιναν ξύλινες, μα πάντοτε, πάντοτε έβρεχαν τα άκρα τους στη λιμνοθάλασσα. Ισορροπούν σε πασσάλους και εποπτεύουν τα ιβάρια στην Τουρλίδα, στο Βασιλάδι, στο Κόμμα, στον Σχοινιά, στη Θολή, στον Προκοπάνιστο και στον Παλιοπόταμο.
Τις ενοικιάζουν οι συνεταιρισμοί από την Περιφέρεια για μία 5ετία και ως κύρηδές τους παραμονεύουν πότε θα χτυπήσει η «μπασιά», είναι έτοιμοι να ανοιγοκλείσουν τις πόρτες, να παγιδεύσουν στις πύρες (παγίδες) τις μπάφες, να στεγνώσουν τα αβγοτάραχα.
«Πάντα μπαίνει το ψάρι της εποχής», εξηγούν. Τώρα είναι ο κέφαλος, τα «μπαφοστέραδα» που λένε. Τα αρσενικά «στεράδια» και οι θηλυκές μπάφες που κρύβουν στα σπλάχνα τους το μεσολογγίτικο χαβιάρι. Φουλ πρωτεΐνη. Πολυτελές έδεσμα. Η εποχή της τσιπούρας είναι τον Νοέμβριο, τον Οκτώβριο σειρά έχουν το μυξινάρι και ο σπάρος.
Εξι-επτά άτομα δουλεύουν στο ιβάρι στο Βασιλάδι,φυλάνε καραούλι στα ρηχά νερά, δουλεύουν σε συνθήκες δύσκολες.Το καλοκαίρι, το λένε και οι ίδιοι, είναι διασκέδαση. Ποιος ξέρει τι αντιμετωπίζουν όταν πιάσει χειμώνας;
Δυστυχώς, μια τέτοια εξόρμηση δεν είναι εύκολη για το ευρύ κοινό. Δεν υπάρχει τουριστικό καραβάκι να μισθώσεις και να σε πάει στα νησιά ή στα ιβάρια. Είσαι υπόχρεος σε επαγγελματίες ψαράδες, όπως ο καπετάνιος Τζίμης Μυλωνάς, για να σε πετάξουν έστω στα κοντινά: στο ιστορικό Βασιλάδι με ό,τι απέμεινε απ’ το φρούριο του Αλή Πασά και στον προστάτη της λιμνοθάλασσας Αγιο Σώστη, με τον φάρο και το γκρεμισμένο τελωνείο. Εκτός αν… πιαστείς στα δίχτυα του, στις 7/9, όταν το εκκλησάκι γιορτάζει. Ο σύλλογος «Φίλοι της λιμνοθάλασσας» εγγυάται γι’ αυτό.
Η μεγαλύτερη λιμνοθάλασσα της Ελλάδας παράγει το 70% του εγχώριου άλατος και αν δε σε κάνει αυτό να σταματήσεις να χαζέψεις τα βουνά από αλάτι (ιδίως στην Ασπρη Αλυκή), θα το επιτύχουν τα γιγάντια μηχανήματα συγκομιδής, παρέα με τις απόκοσμες φιγούρες των εργατών στο κατάλευκο φόντο.
Κάπως έτσι αγγίζεις τα όρια της «Νερένιας πόλης»
Aν μπορούσε να μετρήσει κανείς αυτό το παράλιο «μέτωπο» της λιμνοθάλασσας θα έβρισκε ότι έχει μήκος πάνω από 50 χιλιόμετρα. Το μεγαλειώδες αποτέλεσμα μπορεί να μη γίνεται αντιληπτό με τα νούμερα, το μάτι όμως καταλαβαίνει και θαυμάζει. Οι άνθρωποι δεν θαμπώθηκαν μονάχα από την ομορφιά του τοπίου, αλλά και από τον πλούτο του. Εκατοντάδες οικογένειες ζουν μέχρι σήμερα από τα πλούσια αλιεύματα.
Η αφθονία σε τροφή που προσφέρουν τα ρηχά νερά της λιμνοθάλασσας έλκει τα ψάρια που διαλέγουν να μεγαλώσουν εδώ και όχι στο πέλαγος. Η έξοδός τους από τη λιμνοθάλασσα είναι δύσκολη… και τα περισσότερα παγιδεύονται τεχνηέντως! Πέντε είδη κέφαλου, λαβράκια, τσιπούρες, χέλια και γοβιοί είναι τα βασικά είδη που ψαρεύονται και η «παραγωγή» φτάνει σε χιλιάδες τόνους ετησίως.
Πολύ σημαντικός είναι ετούτος ο υγρότοπος και για τα πουλιά (συγκαταλέγεται ανάμεσα στους 11 διεθνούς σημασίας της Συνθήκης Ραμσάρ). Τα μεταναστευτικά χρησιμοποιούν τη λιμνοθάλασσα για σταθμό ανάπαυσης και ανεφοδιασμού, ενώ στην περιοχή έχουν παρατηρηθεί πάνω από τα 200 διαφορετικά είδη, εκ των οποίων τα 70 είναι σπάνια ή απειλούμενα. Χαρακτηριστικό είδος ο λεπτόραμφος γλάρος, που είναι και αυστηρά προστατευόμενο. Πάντως για τις φημισμένες αγριόπαπιες της περιοχής οι αριθμοί παρουσιάζουν συνεχή μείωση. Αιτίες τα συνεχή έργα αποστράγγισης και αλυκοποίησης, αλλά και το παράνομο κυνήγι.
Από την πολυδιάστατη λιμνοθάλασσα, που μόνο ελάχιστα απ’αυτά που έμαθα μπόρεσα να σας μεταφέρω, επιστρέφω στην πόλη του Μεσολογγίου, με τον ίδιο τρόπο που από την αιώρηση στο κενό πατάς ξανά τα πόδια σου στο έδαφος. Όσο και αν περιφέρεσαι στις χωμάτινες ή ασφάλτινες λωρίδες γης, δεν θα χορτάσεις. Τα σπίτια στην Τουρλίδα, τον παραδοσιακό λιμναίο οικισμό, που χώνουν τα υποστυλώματά τους στη λιμνοθάλασσα, καθρεπτίζουν τον εαυτό τους. Παρά το γεγονός ότι φαίνονται ειδυλλιακά στο μάτι, δεν είναι εύκολο να ζεις εκεί.
Τον πρώτο οικισμό στη θέση της πόλης του Μεσολογγίου τον έχτισαν Δαλματοί πειρατές τον 13ο αιώνα επάνω σε τρεις νησίδες που αργότερα ενοποιήθηκαν. Φυσικά, θα πρέπει να γνωρίζετε ότι η ευρύτερη περιοχή κατοικείται από αρχαιοτάτων χρόνων και τα «σημάδια» στον χώρο είναι αναγνωρίσιμα και πολύ σημαντικά. Η πρώτη εκδοχή για το όνομά του προέρχεται από τη συγχώνευση των δαλματικών λέξεων Messo laghi που σημαίνει λιμνοχώρι. Πολλοί ιστορικοί όμως διαφωνούν και θεωρούν ότι είναι σύνθετη λέξη που αναφέρεται στην πόλη η οποία χτίστηκε «εν μέσω λόγγου». Πραγματικά μέσα και γύρω από το Μεσολόγγι υπήρχε (όπως αναφέρουν πολλοί περιηγητές του 18ου-19ου αιώνα) πυκνό δάσος από βελανιδιές, που έφτανε μέχρι τη θάλασσα, και πυκνοί άγριοι ελαιώνες. Σήμερα μην περιμένετε φυσικά να δείτε κανένα δάσος… η καταστροφή άρχισε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και έχει απολύτως ολοκληρωθεί!
Όλοι οι δρόμοι του Μεσολογγίου οδηγούν στο τείχος με τα κανόνια και στον Κήπο των Ηρώων. Στο κέντρου του κήπου, που αποτελεί χώρο ανάπαυσης ηρώων της Ελληνικής Επανάστασης.
Το Μεσολόγγι ονομάζεται Ιερή Πόλη γιατί η ανδρεία, η θυσία και οι τραγικές σκηνές που εκτυλίχθηκαν μέσα από τα τοίχοι του είναι μοναδικές στην ιστορία. Ένας τόπος αφιερωμένος στον αγώνα τον ελεύθερων πολιορκημένων, είναι ο Κήπος τον Ηρώων, δίπλα από την Πύλη και τα τείχη. Στον Κήπο υπάρχει ένας τύμβος με οστά των αγωνιστών, ο τάφος του Μάρκου Μπότσαρη και άλλων αγωνιστών από διάφορες εποχές της ιστορίας, προτομές Μεσολογγιτών και πολλά πολλά μνημεία από άλλες χώρες. Στον Κήπο την Κυριακή των Βαΐων καταλήγει η παρέλαση και γίνετε η αναπαράσταση της ανατίναξης του Καψάλη θυμίζοντας την ηρωική πράξη. Ο Καψάλης όταν θα γινόταν η έξοδος αποφάσισε να ανατιναχθεί μαζί με όσους δεν μπορούσαν να συμμετέχουν στον έξοδο για να μην τους πιάσουν οι Τούρκοι.
Έξω από τον Κήπο προσέξτε το μνημείο με την απόφαση για την έξοδο και αναλογιστείτε τις συγκλονιστικές στιγμές που βίωσε η ανθρώπινη ύπαρξη.
Αβοήθητοι, καταπονημένοι και πεινασμένοι οι ελεύθεροι πολιορκημένοι επιχείρησαν την Έξοδο στις 10 Απριλίου του 1826, βράδυ του Λαζάρου. Το σχέδιο όμως είχε προδοθεί.
Τρεις χιλιάδες σκοτώθηκαν, δύο χιλιάδες που ήσαν άρρωστοι και ανήμποροι τινάχτηκαν στον αέρα μαζί με τις πυριτιδαποθήκες, χίλιοι πιάστηκαν αιχμάλωτοι και ελάχιστοι τυχεροί έφτασαν μέχρι το μοναστήρι του ʼη Συμιού (ʼγιος Συμεών που γίνεται κάθε χρόνο το μεγάλο πανηγύρι με την απίθανη καβαλαρία), για να περάσουν στη συνέχεια τον Αράκυνθο (το βουνό) και να σωθούν. Για τους Μεσολογγίτες ακόμα και σήμερα κάθε ελέυθερος άνθρωπος θεωρείται «δημότης».
Κοιτώντας τα κανόνια και το τείχος αναρωτιέσαι πώς αυτή η χαμηλή «μάντρα» αντιστάθηκε τόσο σθεναρά. Την απάντηση θα την δώσουν οι άνθρωποι με την ψυχή τους και όχι οι πέτρες που βάφτηκαν με το αίμα τους.
Το Μουσείο Ιστορίας και Τέχνης της Ιερής Πόλης του Μεσολογγίου στεγάζεται στο παλαιό Δημαρχείο, σε ένα νεοκλασικό κτίριο του 1932, στην πλατεία Μάρκου Μπότσαρη. Περιλαμβάνει μια σημαντική συλλογή έργων τέχνης Ελλήνων και ξένων ζωγράφων που είναι εμπνευσμένα από τον αγώνα του Μεσολογγίου. Σε αυτό το μουσείο βρίσκεται και ο πιο γνωστός πίνακας που παραπέμπει στους αγωνιστές του Μεσολογγίου. Είναι το έργο του Lansac “Η Μεσολογγίτισσα”.
