Ο Τζώρτζ Γκόρντον Νόελ Μπάιρον (22 Ιανουαρίου 1788 – 19 Απριλίου 1824) υπήρξε μια από τις επιφανέστερες μορφές της λογοτεχνίας, ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές και από τους πρωτεργάτες του ρομαντισμού, καθώς και επίσης για τους Έλληνες μια πραγματικά ηρωική μορφή, που αφιερώθηκε με όλη του την ψυχή στον αγώνα του Έθνους μας για την ανεξαρτησία του και πέθανε κατά την διάρκεια του αγώνα αυτού.
Tου Ιωάννη Κατσαβού
Αξιωματικού (Ε) ΠΝ, Ιστορικού – Ερευνητή – Συγγραφέα
Γεννήθηκε στο Λονδίνο, σπούδασε στο Κέιμπριτζ και από το 1809 έως το 1811 ταξιδέψε πολύ σε χώρες του εξωτερικού και ιδιαίτερα στις μεσογειακές χώρες, όπως στην Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία, Τουρκία και κυρίως στην Ελλάδα, όπου γοητεύτηκε από τον αρχαίο πολιτισμό της και ένοιωσε τη θλίψη του υποδούλου ελληνισμού. Το 1823 ήλθε στην Ελλάδα με πρόσκληση του Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου για να συμμετάσχει στον Αγώνα. Ύστερα από μικρή παραμονή στην Κεφαλονιά, ο Βύρων έφθασε στις 24 Δεκεμβρίου 1823 / 5 Ιανουαρίου 1824 στο Μεσολόγγι και έγινε δεκτός με μεγάλο ενθουσιασμό.
Η ασθένεια που οδήγησε τον ποιητή στο θάνατο, φαίνεται ότι ξεκίνησε την άνοιξη του 1824 όταν ο ποιητής είχε πάει για ιππασία με τον Κόμη Πιέτρο Γκάμπα και βρέθηκε κάτω από καταρρακτώδη βροχή. Σύγχρονοι περιγράφουν ότι έμεινε πολλή ώρα με τα βρεγμένα ρούχα και αρνήθηκε να αλλάξει αν και του το πρότειναν, επιμένοντας ότι και αυτός πρέπει να είναι σκληραγωγημένος σαν στρατιώτης. Τα στοιχεία μας προέρχονται τόσο από τους θεράποντες γιατρούς του Βύρωνα και κυρίως από τη χειρόγραφη αναφορά ενός από αυτούς, του Ιταλού Φραγκίσκου Μπρούνο, αλλά και από τις μαρτυρίες Ελλήνων αγωνιστών της εποχής.
Ο Βύρων παρουσίασε ρίγη, υψηλό πυρετό και κεφαλαλγία. Οι γιατροί που τον παρακολούθησαν ήταν ο Ιταλός Μπρούνο, ο Ολλανδικής καταγωγής Άγγλος Τζούλιους Μίλινγκεν, ο Έλληνας Λουκάς Βάγιας, ο Ιταλός Φόρτι και ο Γερμανός Ερρίκος Τράιμπερ, που υπηρετούσε στο σώμα πυροβολητών του Βύρωνα. Υπήρξε γενικά μια σύγχυση ως προς τη διάγνωση της νόσου και την απαιτουμένη θεραπεία.
Τα θεραπευτικά μέσα που χρησιμοποιήθηκαν αντιπροσώπευαν τις ιατρικές συνήθειες της εποχής και ήταν επανειλημμένες αφαιμάξεις, υποκλυσμοί, καθαρτικά, βδέλλες και χρήση φαρμάκων όπως άνισου, αντιμονίου, δακτυλιδιού και κιγχόνης. Περιγράφεται ότι δόθηκε στον ασθενή Βύρωνα κόκκινο κρασί του Μπορντώ με κινά (συστατικό της κιγχόνης) και λάβδανο.
Ο ποιητής διαμαρτυρόταν έντονα για τις αφαιμάξεις, αλλά περισσότερο απ’ όλα υπέφερε όταν θυμόταν μια προφητεία της παιδικής του ηλικίας, ότι πρέπει να προσέξει το 37 έτος της ηλικίας του.
Υπήρξε μια πρόσκαιρη βελτίωση την ημέρα του Πάσχα, που έδωσε ελπίδες στους γιατρούς του, αλλά και σε όλους τους Έλληνες στο Μεσολόγγι, οι οποίοι παρακολουθούσαν με αγωνία την πορεία της υγείας του Μυλόρδου, όπως έλεγαν τον αγαπητό σ’ αυτούς Βύρωνα. Η βελτίωση ήταν πρόσκαιρη και ο ασθενής έπεσε σε παραλήρημα, σπασμούς των ακρών και τελικά πέθανε στις 5 40’ το απόγευμα της 7ης / 19ης Απριλίου μέσα σε βαρύ πένθος, λίγο πριν συμπληρώσει τα 37 χρόνια του.
Την επομένη μέρα έγινε νεκροτομή, παρουσία των 4 θεραπόντων ιατρών και του, με γνώσεις Ιατρικής, Ι.Ι.Μάγερ. Καθώς αναφέρει ο Μπρούνο, μερικά από τα ευρήματα ήταν τα ακόλουθα: τα οστά του κρανίου έδειχναν σημάδια πρόωρης γήρανσης και υπήρχαν συμφύσεις μεταξύ της χοριοειδούς μήνιγγος του εγκέφαλου. Ο εγκέφαλος ήταν ευμεγέθης, οι πνεύμονες υγιείς, παρετηρήθη υπερτροφία της καρδίας και το ήπαρ ήταν μικρότερο από το σύνηθες (λόγω κιρρώσεως). Τα νεφρά φαίνονταν φυσιολογικά και δεν υπήρχαν αλλοιώσεις των εντέρων. Πολλές από τις βιογραφίες του Λόρδου Βύρωνα αναφέρουν ως αίτια θανάτου τον τυφοειδή πυρετό, είναι όμως προφανές από τα ευρήματα του έντερου ότι δεν υπήρχε τέτοιο ενδεχόμενο.
Επίσης είχε υποστηριχθεί η πιθανότητα ελονοσίας (θερμές), αλλά πρέπει να σημειωθεί ότι η ελονοσία υπήρχε κυρίως στην περιοχή της Πελοποννήσου, η νοσολογική οντότητα ήταν πολύ διαδεδομένη, ώστε θα αναφερόταν με βεβαιότητα από τους θεράποντες ιατρούς, καθώς και ότι ο ποιητής έλαβε κινίνη με την μορφή κιγχόνης. Το ενδεχόμενο της πνευμονίας, επίσης, αποκλείεται από τα νεκροτομικά ευρήματα των πνευμόνων. Παρά το ότι οι περιγραφές είναι αρκετά αδρές, ώστε να οδηγήσουν σε συγκεκριμένα συμπεράσματα, το πιθανότερο είναι μια οξεία λοίμωξη με τελική ουραιμία.
Σύμφωνα με τις διηγήσεις του ιατρού Ερρίκος Τράιμπερ που τον παρακολουθούσε, ο Βύρων ζούσε άτακτη ζωή, έπινε οινοπνευματώδη ποτά και δεν συμμορφωνόταν με τις οδηγίες των γιατρών, ενώ δυσμενώς επιδρούσε στην υγεία του και η ταραγμένη ψυχική του διάθεση. Λίγο πριν πεθάνει είπε: «Στην Ελλάδα αφιέρωσα τα πάντα, το χρόνο, την περιουσία, την υγεία μου. Τώρα θυσιάζω σε αυτήν και την ζωή μου. Τι περισσότερο θα μπορούσα να κάνω;» Οι τελευταίες του λέξεις ήταν το όνομα της κόρης του Άντας και της Ελλάδας. Για το γεγονός αυτό ο Διονύσιος Σολωμός έγραψε την «Ωδή εις τον θάνατον του λόρδου Μπάιρον», που αρχίζει με τους παρακάτω στίχους:
Λευτεριά για λίγο πάψε
να χτυπάς με το σπαθί
τώρα σίμωσε και κλάψε
εις του Μπάιρον το κορμί
…………….
Η κηδεία του έγινε με πάνδημη συμμετοχή στις 10/22 Απριλίου στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου, κοντά στο τείχος, και σε αυτή χοροστάτησαν ο Μητροπολίτης Πορφύριος και ο Επίσκοπος Ιωσήφ Ρωγών. Ρίχτηκαν 36 κανονιοβολισμοί, όσα τα χρόνια του, και τον επικήδειο εκφώνησε ο Σπυρίδων Τρικούπης.
Το σώμα του ποιητή μεταφέρθηκε μέσω της Ζακύνθου στην Αγγλία με συνοδό τον Πιέτρο Γκάμπα και ετάφη στην εκκλησία του Hucknall Torkard κοντά στα πατρικά του κτήματα. Αξίζει να σημειωθεί η λεπτομέρεια, που περιέγραψε ο αυτόπτης μάρτυς N.Lane, σε ραδιοφωνική συνέντευξη του στο BBC το 1963 κατά την εκταφή του σώματος του ποιητή που έγινε το 1938, καθώς υπήρχαν φήμες ότι ο Βύρωνας δεν ήταν καν στο φέρετρο, η ότι η κάρδια του είχε ταφεί στην Ελλάδα. Τελικά η σορός του Λόρδου Βύρωνα βρέθηκε στο φέρετρο, ο όποιος είχε ταριχευθεί στην Ελλάδα, σε εκπληκτικά καλή κατάσταση, με καταπληκτική ομοιότητα με τα πορτραίτα και τις γκραβούρες που υπάρχουν και ένα επίδεσμο στο μέτωπό του, όπου είχε γίνει ο τρυπανισμός κατά τη διάρκεια της νεκροτομής. Δίπλα στο φέρετρο βρέθηκε μια μικρή λήκυθος καλυμμένη με πορφυρό βελούδο και πάνω μια χάλκινη επιγραφή που έγραφε «μέσα στη λήκυθο αυτή βρίσκονται η καρδιά και ο εγκέφαλος του αποβιώσαντος Λόρδου Βύρωνα».
Η Ελλάδα τίμησε όπως άρμοζε τον Βύρωνα. Στην Αθήνα ανεγέρθηκε το γλυπτικό σύμπλεγμα «Η Ελλάδα στεφανώνει τον Βύρωνα». Στο Μεσολόγγι ανιδρύθηκε το 1881 ο μαρμάρινος ανδριάντας του στον Κήπο των Ηρώων, στην κρύπτη του οποίου φυλάσσεται ένας πνεύμονάς του, ενώ άλλος ανδριάντας του ορειχάλκινος, έχει στηθεί πρόσφατα κοντά στην είσοδο του Βυρώνειου Ιδρύματος στη Νοτιοδυτική πλευρά της Ιεράς Πόλεως Μεσολογγίου. Επίσης, αναμνηστική στήλη στην μνήμη του στήθηκε στα 100 χρόνια από το θάνατό του, το 1924, στη θέση της οικίας Καψάλη («Καψαλέικα»), στον τόπο δηλαδή της διαμονής του. Το 1991 ιδρύθηκε στην πόλη η Βυρωνική Εταιρεία Μεσολογγίου (Messolonghi Byron Society), μία από τις 40 Βυρωνικές Εταιρείες που υπάρχουν σε όλο τον κόσμο. Τέλος, το 1924 στην Αθήνα, ένας από τους αστικούς οικισμούς που ιδρύθηκαν για τους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας πήρε το όνομά του (Συνοικισμός Βύρωνος).
Βιβλιογραφία (Ενδεικτική)
- Scarlett: Lord Byron: «The Pilgrim of Eternity» A Commentary – Mostly Medical, Archives of Internal Medicine, 1963.
- Δ.Ρώντας: «Το θαύμα της καλλιτεχνικής Δημιουργίας – Μύηση στην τέχνη» εκδ. Ρώντας, Αθήναι 1966.
- Αναφορά σε εκπομπή του Nat Lane στο BBC. Περιοδικό Listener 2 May 1963.
- Σ.Μαρκέτος: Αναφορά στον Βύρωνα κατά την εκπομπή «Περίθαλψη των αγωνιστών του 1821» ΕΤ2 25.3.1992.
- Σ.Φιλιανός: Αναφορά στον Βύρωνα κατά την ανωτέρω αναφερθείσα εκπομπή.
- Μάρω Βουγιούκα, Βασίλης Μεγαρίδης, Βάσω Μπίσσα-Σταφυλάκη: «Οδωνυμικά Ιεράς Πόλεως Μεσολογγίου – Η Σημασία των Ονομασιών των Οδών και Πλατειών», Σειρά Εκδόσεων Κέντρου Λόγου και Τέχνης «Διέξοδος», Μεσολόγγι 2004.
- Δημοσθένης Κούρτοβικ (Μετάφραση): «Λόρδου Μπάυρον: Επιστολές από την Ελλάδα (1809-1811 και 1823-1824)», Εκδόσεις Ιδεόγραμμα, Αθήνα 1996.
- Λάζαρος Ε. Βλαδίμηρος: «Γιατροί και Ιατρική στην Επανάσταση του 1821», Εκδόσεις Μπαλτά, Αθήνα 2014.
- Δρ. Κ.Γ.Μακρυκώστα: «Μεσολογγίτικα (1821-1826)», Έκδοση Ορθόδοξος Χριστιανική Γωνιά, Αθήνα 1984.
