Κατά την τελευταία και μεγάλη πολιορκία του Μεσολογγίου (15 Απρ. 1825-10 Απρ. 1826), οι σθεναρές προσπάθειες του Ελληνικού Στόλου υπό τον καρτερόψυχο Ανδρέα Μιαούλη να διασπάσει από τη θάλασσα τον στενό αποκλεισμό του πανίσχυρου Οθωμανικού Στόλου, πέρασαν στην ιστορία τόσο για τη σφοδρότητα των συγκρούσεων όσο και για τα αποτελέσματά τους.
Γράφει ο Ιωάννης Κατσαβός
Ανθυπασπιστής ΠΝ – Νοσηλευτής
Ερευνητής – Συγγραφέας της Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας
Ειδικότερα, ο Ελληνικός Στόλος υπό τον αείμνηστο Ναύαρχο επιχείρησε τέσσερις φορές (Γ’ 10ήμερο Ιουλίου 1825, Β’ 10ήμερο Νοεμβρίου 1825, Α’ 10ήμερο Ιανουαρίου 1826 και Α’ 10ήμερο Απριλίου 1826) να αναμετρηθεί με τον Οθωμανικό στόλο και να ανεφοδιάσει το Μεσολόγγι, με επιτυχή κατάληξη τις πρώτες τρεις και ατυχή στην τελευταία, όπως θα δούμε στη συνέχεια.
- Εισαγωγή
Η τελευταία πολιορκία με τις δυνάμεις των Οθωμανών του Μεχμέτ Ρεσίτ Πασά (Κιουταχής) από τον Απρίλιο έως τον Νοέμβριο του 1825 κατέληξε σε αποτυχία, οπότε ο Σουλτάνος ενέπλεξε και τις δυνάμεις των Αιγυπτίων υπό τον Ιμπραήμ Πασά, από τα μέσα Δεκεμβρίου του 1825. Παρ’ όλα αυτά, οι προσπάθειες και των δύο πασάδων το πρώτο 2μηνο του 1826 απέτυχαν παταγωδώς, γι’ αυτό από κοινού αποφάσισαν να στρέψουν τις προσπάθειές τους στη θάλασσα.
Ο Ιμπραήμ, χωρίς χρονοτριβή, προχώρησε στην εκτέλεση του ολέθριου σχεδίου, που απέβλεπε στην κατάληψη όλων των θαλάσσιων ερεισμάτων του Μεσολογγίου στη λιμνοθάλασσα, ώστε ο αποκλεισμός να καταστεί ασφυκτικός και η πόλη να εξαναγκαστεί σε παράδοση ελλείψει των αναγκαίων εφοδίων.
Έτσι, ο Αιγύπτιος Χουσεΐν μπέης στις 25 Φεβρουαρίου 1826 θα καταλάβει κατόπιν αιματηρού αγώνα το Βασιλάδι και στις 28 Φεβρουαρίου θα αλώσει τη νησίδα του Ντολμά – προπύργιο του Ανατολικού, καθώς και την παρακείμενη νησίδα του Πόρου.
Ως άμεση συνέπεια, την 1η Μαρτίου 1826 θα συνθηκολογήσει κατ’ ανάγκην το Ανατολικό και οι κάτοικοι του κακήν κακώς θα εξανδραποδισθούν στην Άρτα.
Από κει και πέρα οι Τουρκο-Αιγύπτιοι θα κυριαρχήσουν στο μεγαλύτερο μέρος της λιμνοθάλασσας και ιδίως στην Κεντρική και Δυτική πλευρά. Παράλληλα, οι χερσαίες δυνάμεις τους, που πολιορκούσαν το Ανατολικό, θα στραφούν προς το Μεσολόγγι, με αποτέλεσμα, ο μεν κλοιός να καταστεί ασφυκτικότερος, το δε φάσμα της πείνας να πλανηθεί απειλητικότερο πάνω από την μαρτυρική πόλη.
- Δραματικά Γεγονότα
Στις 25 Μαρτίου, θα ακολουθήσει η εποποιία της Κλείσοβας σαν φωτεινή αναλαμπή, όπου οι Τουρκοαιγύπτιοι θα υποστούν δεινή ήττα, ενώ ο Χουσεΐν Μπέης θα σκοτωθεί και ο Κιουταχής θα τραυματισθεί.
Κάτω από το βάρος αυτών των εξαιρετικά δυσμενών συνθηκών, που προέκυψαν με αφετηρία την πτώση του Βασιλαδιού, ως μόνη λύση διαφαινόταν η έλευση του Ελληνικού στόλου, για να διασπάσει τον θαλάσσιο αποκλεισμό και να ανεφοδιάσει τους λιμοκτονούντες πολιορκημένους.
Στο πλαίσιο αυτών των ευκταίων, αλλά όχι και εφικτών, όπως αποδείχτηκε, προσδοκιών, παραθέτουμε τις παρακάτω χαρακτηριστικές επιστολές, σαν μία ύστατη και απεγνωσμένη προσπάθεια για τη σωτηρία της τραγικής πόλης:
α. Ενέργειες των εκπροσώπων της Φρουράς του Μεσολογγίου, όπως περιγράφει ο Διον. Κόκκινος (Ό.π. σ.369):
«…Υπέβαλαν αναφοράν στις 6 Μαρτίου εις το Εκτελεστικόν και οι, εις το Ναύπλιον, ακόμη μένοντες Ρουμελιώται οπλαρχηγοί Ανδρέας Ίσκος, Λάμπρος Βέικος, Νικόλ. Ζέρβας κλπ., τονίζοντες ότι η πτώσις του Μεσολογγίου είναι αναπόφευκτος, αν δεν προφθασθή με τροφάς, διότι αυτό θα είναι η μόνη του σωτηρία, και ότι θα ήτο ίσως καιρός δι’ αυτήν την ενέργειαν, αν ο στόλος θα εξέπλεε και θα έφθανε το ταχύτερον. Εστάλη τότε και ο Σπυρομήλιος εις την Ύδραν δια να πείση τους προκρίτους να επιταχύνουν την αποστολήν του στόλου».
Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί ότι στις 17 Ιανουαρίου επιβιβάσθηκαν στον αποχωρούντα στόλο και έξι (6) Στρατηγοί της Φρουράς, προκειμένου προσωπικώς να πείσουν το Εκτελεστικό για την άμεση ανάγκη βοηθείας.
β. Έκκληση της Κυβέρνησης προς τους Προκρίτους της Ύδρας
Τότε κατέστη επιβεβλημένη στην Κυβέρνηση η ανάγκη να σταλεί όλος ο στόλος στο Μεσολόγγι και εγκαταλείφθηκε η ήδη ληφθείσα απόφαση για την αποστολή μόνο του πλοίου του Σαχίνη. Και το εκτελεστικό έγραψε στις 7 Μαρτίου 1826 στους προκρίτους της Ύδρας:
«…Η περίστασις αύτη είναι κρισιμωτάτη δια το Μεσολόγγιον, επειδή, ενώ έπασχεν από έλλειψιν τροφών, διακοπείσης ήδη της κοινωνίας με την κυρίευσιν του Βασιλαδίου και με το έμβασμα των εχθρικών λαντζονίων εις την λίμνην, ευρίσκεται τοιουτοτρόπως στενοχωρημένον, ώστε πολλά ολίγος καιρός μένει δια να δυνηθή να προφθάση εν καιρώ η αναγκαία βοήθεια. Δια τούτο είναι ανάγκη να εκπλεύσουν άνευ αναβολής τα πλοία και εις την οποίαν ευρίσκονται κατάστασιν, χωρίς να εξοδεύσουν καιρόν να παλαμίσουν κατά το σύνηθες, διότι η αργοπορία, όχι ημερών, αλλά και μια ώρας ημπορεί να αποβή ολέθριος εις το πολυπαθές εκείνον φρούριον. Γνωρίζοντες, κύριοι, και το μέγεθος του κινδύνου, και πόσον είναι κατεπείγουσα η ανάγκη, λάβετε με τον συνήθη ζήλον και την δραστηριότητά σας όλα τα μέτρα, δια να απαλλαχθή το προπύργιον εκείνον της Ελλάδος από τον επικείμενον κίνδυνον και να ασφαλισθή η πατρίς».
- Δράση του Ελληνικού Στόλου
Τελικά ο Ελληνικός Στόλος εμφανίστηκε την 1η Απριλίου 1826, αλλά απροπαράσκευος και με σοβαρές ελλείψεις σε πλοία και πληρώματα, λόγω κυβερνητικής ολιγωρίας, δεν κατόρθωσε να διασπάσει τον ασφυκτικό κλοιό, και να ανεφοδιάσει, όπως και να ενισχύσει την πόλη με τον μόνον εθελοντικά προσφερθέντα Στρατηγό Θεοδωράκη Γρίβα και 200 άνδρες, τους οποίους μετέφερε. Μαζί επέστρεφε και η 6μελής επιτροπή των στρατηγών που είχε σταλεί μέσα Ιανουαρίου στο Ναύπλιο, για να παραστήσουν τις άμεσες ανάγκες της φρουράς.
Τα τρόφιμα είχαν τελείως εξαντληθεί, τα ακάθαρτα ζώα είχαν ακόμη και αυτά φαγωθεί και μάλιστα σημειώθηκαν περιπτώσεις «κατανάλωσης» ανθρωπίνων σαρκών και εντοσθίων…των νεκρών του πολέμου. Μικρός αριθμός οικογενειών κατάφεραν να φυγαδευτούν με πλοιάρια στα Ιόνια νησιά και ιδίως στον Κάλαμο, ενώ απεγνωσμένη προσπάθεια ανεφοδιασμού της πόλης τη νύχτα 2/3 Απριλίου με μικρά πλοιάρια, αποκαλύφθηκε την ύστατη στιγμή και απέτυχε. Χαρακτηριστική είναι η παρατιθέμενη επιστολή του Ναυάρχου Μιαούλη (Ιω. Θεοφανίδη, Ό.π. σ.405).
Θερμή έκκληση Ανδρέα Μιαούλη
Προς τους Ευγενεστάτους
Κους Δ. δε Ρώμαν, Π. Στεφάνου, Κ. Δραγώναν κλπ.
«Με βαθυτάτην θλίψιν σας δίδω την απευκταίαν είδησιν, ότι το Μεσολόγγι εντός ολίγου, ήτοι δύο τριών ημερών το πολύ, πίπτει εις την εξουσίαν του εχθρού εξ αιτίας της πείνας.
Η πολυπαθής αυτή και ανδρεία φρουρά είναι ήδη τέσσαρας ημέρας νηστική και δεν ημπορεί να διατηρηθή περισσότερον καιρόν. Η σταλθείσα εις βοήθειαν της ναυτική δύναμις, και αν έφθανεν όλη, δεν ήτο ποτέ αρκετή να λύση τον αποκλεισμόν της θαλάσσης και της λίμνης, επειδή οσάκις και αν νικηθή ο εχθρικός στόλος, καθώς ενικήθη και χθες, αρκεί με την επιμονήν του να εμποδίση όλας τα επιχειρήσεις μας. Έπειτα, μετά την πτώσιν του Βασιλαδίου, φαίνεται αδύνατον να εμβάσωμεν πλέον την αρκετήν τροφήν, και επειδή ο εχθρός έχει περιζωμένην όλην την λίμνην με πολλά ελαφρά πλοιάρια, δεν είναι τρόπος εις το εξής, δια τους
ανωτέρω λόγους, να εμβασθή ουδέ ολίγη τροφή, καθώς εδοκιμάσαμεν και δεν επιτύχαμεν.
Αυτά και άλλα πολλά συλλογιζόμενος ομού με τους γενναίους οπλαρχηγούς, όσοι παρευρίσκονται εις τον στόλον, και θεωρήσας τον κίνδυνον απ’ όλα τα μέρη του Φρουρίου, είδα, ότι δεν δυνάμεθα να το σώσωμεν ή να το βοηθήσωμεν οπωσούν εις την παρούσαν καταπείγουσαν ανάγκην του. Και άλλο δεν μένει να στοχασθώμεν πλέον, παρά την σωτηρίαν των ηρώων εκείνων της Φρουράς και των αθώων άλλων ψυχών, τους οποίους, όλους, άνευ εξαιρέσεως έχει γνώμην (πρόθεση) να κατασφάξη ανηλεώς ο αιμοβόρος και άσπονδος εχθρός μας.
Παρακαλείσθε λοιπόν, Ευγενέστατοι, εν ονόματι των κινδυνευόντων υπερμάχων του ιερού μας Αγώνος, οι οποίοι εις μόνη την πείναν υποχωρούν και όχι εις την δύναμιν του εχθρού, παρακαλείσθε, λέγω, θερμώς να στοχασθήτε όλας τας περιστάσεις και το βάρος του κινδύνου και να ενεργήσετε κατά φιλανθρωπικόν χρέος κοντά εις την συμπάθειαν της εντίμου Τοπικής Διοικήσεως, δια να σταλθή ή ένα, δύο πολεμικά πλοία, ή τουλάχιστον, εις έλλειψιν αυτών, ένας σημαντικός άνθρωπος, να μεσολαβήσουν και με εντίμους συνθήκας να σώσουν απ’ εκεί τους δυστυχείς αδελφούς μας.
Μη αμφιβάλλων, ότι θέλετε μεταχειρισθή το γρηγορώτερον όλους τους τρόπους δια την σωτηρίαν αυτών, καθ’ό αναγκαίων και ακολούθως μένω».
Περί Σκρόφας Πρόθυμος εις τους ορισμούς σας
Εκ του πλοίου «Άρεως» Ανδρέας Μιαούλης
Τη 4 Απριλίου 1826.
- Η Έξοδος της Φρουράς του Μεσολογγίου (10/4/1826)
Ακολούθησαν γύρω στις 4 Απριλίου και νέες προτάσεις συνθηκολόγησης της Φρουράς, που είχαν και πάλι την ίδια τύχη των προηγούμενων, παρά την τραγική κατάσταση στην οποία είχαν περιέλθει οι πολιορκούμενοι. Οι βομβαρδισμοί συνεχίσθηκαν ακατάπαυστοι και οι απώλειες ήταν αμέτρητες, ενώ τα πτώματα έμεναν «ανάθαφτα», λόγω του μεγάλου αριθμού τους και της φυσικής αδυναμίας των επιζώντων να τα θάψουν.
Πάντως, στις ημέρες αυτές, πριν, αλλά και κατά την Έξοδο, μερικά γυναικόπαιδα θα καταφέρουν με μύριες δυσκολίες και με μικρά πλοιάρια να διαφύγουν τον κλοιό των Οθωμανών και να διαπεραιωθούν στον Πεταλά. (Σακαλής Σ., Ό.π. σ.34 και Αρχείο Ρώμα, τ.Β’, Αθήναι 1906).
Στις 6 Απριλίου θα αποφασισθεί η θρυλική Έξοδος, στις 9 Απριλίου θα κοινωνήσουν όλοι τα άχραντα μυστήρια και το πρωί στις 10 Απριλίου θα διατυπωθεί το ιστορικό σχέδιο της Εξόδου και θα λάβουν όλοι γνώση.
Η μοιραία στιγμή της Εξόδου για τους λιμοκτονούντες ηρωικούς πολιορκημένους έφθασε και δύο ώρες περίπου μετά το σούρουπο της 10ης Απριλίου, Σάββατο του Λαζάρου, άρχισε το δρασκέλισμα της τάφρου., από τέσσερις ξύλινες γέφυρες που είχαν κατασκευασθεί.
Τα τραγικά γεγονότα που ακολούθησαν, έχουν λεπτομερώς περιγραφεί από Έλληνες και ξένους ιστοριογράφους και δεν θα μας απασχολήσουν. Επιγραμματικά, πάντως, θα υπογραμμίζαμε ότι το Μεσολόγγι πραγματοποίησε Έξοδο και δεν έπεσε, όπως εσφαλμένα και εξοργιστικά ορισμένοι ιστοριογράφοι αναφέρουν.
- Επίλογος
Κλείνοντας το παρόν κείμενο και εν είδει επιλόγου, παραθέτουμε απόσπασμα σχετικής αναφοράς του ηρωικού Μιαούλη από 15 Απριλίου 1826 (όταν ο στόλος αναχωρούσε άπρακτος) προς την Κυβέρνηση, υπογραμμίζοντας τη σημασία της άλωσης του Βασιλαδιού και μεμφομένου συγχρόνως τον εαυτό του και τους άλλους:
«Αφού μετά την πτώσιν του Βασιλαδίου ο εχθρός απέκλεισε το Μεσολόγγι στενότατα με πολλά και ελαφρά πλοιάρια και εφύλαττεν όλους τους πόρους της κοινωνίας από το μέρος της θαλάσσης, η σταλθείσα μικρά ναυτική δύναμις κατά την σημερινήν της κατάστασιν, χωρίς πολλά πυρπολικά και χωρίς τα μίστικα, δεν ήτο πλέον αρκετή κατ’ ουδένα τρόπον είτε να βοηθήση το φρούριον είτε να σώση την φρουράν, μάλιστα κατέμπροσθεν του εχθρικού στόλου. Εδοκιμάσαμεν όμως μια φοράν την νύκτα κι εστείλαμεν με τες βάρκες του στόλου κάμποσον ψωμί κατά τον Λούρον, πλην δεν επετύχαμεν. Εκτυπήσαμεν τον εχθρικόν στόλον και κατ’ αρχάς τον ενικήσαμεν, πλην δεν ημπορέσαμεν να τον βλάψωμεν αρκετά και να τον απομακρύνωμεν, εν μέρει δια τους ανωτέρους λόγους.
Ιδού πως, με την αδιαφορίαν μας, εφέραμεν τον εχθρόν μέσα εις τους κόλπους μας, από το μέρος όπου έμελλεν άφευκτα να χαλασθή εις το μέρος όπου, πάλιν με την αδιαφορίαν μας, ημπορεί αυτός να μας χαλάση δια μιας και να τελειώση, φευ! με τον εξολοθρευμόν του Έθνους τον ιερόν τούτον πόλεμον».
Περί Μαλέαν άκραν Όλος πρόθυμος κτλ.
Εκ του πλοίου Άρεως ’Ανδρέας Μιαούλης
Τη 15 ’Απριλίου 1826
(Επί του νώτου): Εθεωρήθη.
Θα σημειώναμε, τέλος, ότι προς τιμήν του για την ανεκτίμητη προσφορά του, οι Μεσολογγίτες τότε έδωσαν το όνομά του σε μία από τις 23 τάπιες του φρουρίου, ενώ οι απόγονοι τους πρόσφατα ανήγειραν καλαίσθητη προτομή στη νησίδα της Τουρλίδας στην λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου.
Βιβλιογραφία:
-Αδαμοπούλου – Παύλου, Κωνσταντίνα και Πρασσά, Αννίτα, Ανδρέας
Μιαούλης (1769-1835). Από την υπόδουλη ως την ελεύθερη Ελλάδα,
Αθήνα 2003.
–Κωνσταντινίδης, Τρύφων, Καράβια, Καπετάνιοι και Συντροφοναύται,
1800-1830, Αθήνα 1954.
-Μελάς, Σπύρος, Ο Ναύαρχος Μιαούλης, Σύμβολο ακατάλυτο
της θαλασσινής αρετής των Ελλήνων, Αθήνα 1972.
-Παπαρρηγόπουλος, Κωνσταντίνος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους,
Αθήνα 1952.
-Πρωτοψάλτης, Εμμ (επιμ.), Αλληλογραφία Φρουράς Μεσολογγίου,
Αθήνα, 1963.
-Σαχίνης, Αντώνιος Ν., Σύντομος βιογραφία του ναυάρχου Ανδρέου Δ.
Μιαούλη, Ναύπλιο 1882.
-Σαχτούρης, Γεώργιος, Ιστορικά Ημερολόγια του ναυτικού αγώνος του 1821
εκ των πρωτοτύπων ημερολογίων αυτού, Αθήνα 1890.
-Κολόμβας Νικόλαος, «Βασιλάδι» , Αθήνα 2010.
